أسرار الحكم في المفتتح و المختتم
| أسرار الحکم في المفتتح و المختتم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فیضی، کریم (مصحح)
صدوقی سها، منوچهر (مقدمه‌نویس) سبزواری، هادی بن مهدی (نویسنده) |
| ناشر | مطبوعات دينی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-5990-92-0 |
| موضوع | عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 1228 1383 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أسرار الحکم اثر جناب ملا هادى سبزوارى از متون فلسفى، عرفانى، کلامى و فقهى شیعه در سده سیزدهم هجرى است.
مؤلف که از پیروان مکتب عرفانى و حکمت متعالیه ملا صدرا است، در این کار بر مبناى این مشرب، مجموعه‌اى از تعالیم و آموزه‌هاى دین و فلسفه و کلام و شریعت را طرح کرده است.
این اثر از کتاب‌هاى بین رشته‌اى است که چهار دانش فلسفه، عرفان، کلام و فقه را در دو بخش حکمت نظرى و حکمت عملى سامان داده است. در بخش حکمت نظرى، بر اساس معتقدات شیعه و با مشربى عرفانى- فلسفى از مباحث متداول کلام اسلامى شامل خدا شناسى، صفات و افعال خدا، خود شناسى و معارف نفس، معاد شناسى و نبوت و امامت بحث شده و در بخش حکمت عملى اسرار و حکمت‌هاى عبادات بیان گردیده است.
انگیزه تألیف
انگیزه مؤلف پاسخ به درخواست ناصرالدین شاه بوده مبنى بر این که کتابى به زبان فارسی در مبدأ و معاد و اسرار توحید تألیف شود[۱].
ساختار
سبزوارى حاصل اندیشه‌هاى ناب عرفانى مطالعات خود را در کتاب بیان کرده و تصریح نموده که لباب علم توحید و اسما و صفات و آنچه در قلم و بیان قابل نوشتن است در خامه او جارى شده و نهایت تلاش خود را برای ساختار سازى عرفان شیعى به زبان فارسی انجام داده است.[۲] وى برای نشان دادن اهمیت حکمت‌ها، معارف یقینى و اسرار عبادت‌ها از اشعار لطیف شاعران و عارفان اسلامى نیز بهره گرفته است.
گزارش محتوا
کتاب در دو جلد و یک مجلد و با مقدمه‌اى به قلم صدوقى سهاء [۳]و مقدمه‌اى از مصحح در مقایسه میان دو نظام شناختى شرق و غرب و اهمیت سبزوارى در توسعه نظام شناختى شرق چاپ شده است[۴].
در بخش حکمت علمى و نظرى خصوصیات این نظام معرفتى با ترسیم ساختار توحید و صفات الهى بر مبناى تعالیم فلسفى - اشراقى و روایى شیعه و ارتباط آن با خود شناسى که مقدمه همه شناخت‌هاست ارائه شده و چارچوبى عرفانى از عقاید شیعه از توحید تا معاد بیان گردیده است.
بخش دوم به حکمت عملى و بازگویى رازها، علت‌ها، اسرار و حکمت‌ها و فواید معنوى عبادات شامل حقایق معنوى طهارت، صلاه، زکات و صیام اختصاص یافته است[۵].
در ابتداى این بخش با چشم‌اندازى عرفانى از نقش بلوغ و عقل در میان شرایط تکلیف سخن رفته است. از نظر سبزوارى تکلیف، لطف الهى است و راز این که دختر زودتر از پسر در نظام عبادى اسلام مکلف شده در حقیقت ارتباط لطف و لطافت خدایى با روحیات و عواطف دختر است[۶].
سبزوارى در هر مبحث، اشعارى نغز و عارفانه را با نکات و آموزه‌هاى معرفتى ممزوج مى‌کند. وى حتى از اسرار علم حروف برای طرح اسرار عبادات بهره مى‌گیرد.
در باب طهارت چینش و رده بندى مباحث و موضوعات به همان ترتیبى که در فقه آمده رعایت شده و نویسنده هر جا حقیقت عرفانى یا آموزه‌هاى معنوى به نظرش رسیده در تبیین مفاهیم و موضوعات باب طهارت مطرح کرده است[۷].
وى ابتدا مسئله را طرح کرده سپس اسرار و حکمت و بعد تطبیق این حکمت‌ها با معارف عرفانى و نقل ابیات را آورده است. از جمله در بیان اسرار آب مطلق و آب جارى، آن را با عقل بسیط نفس که خلاق معقولات نفسانى است، مرتبط دانسته[۸] و این که آب مضاف طاهر است اما مطهر نیست به نظر سبزوارى به دلیل این حکمت است که وقتى وجودات مقیده به ماهیت امکانیه مضاف شوند نمى‌توانند هم‌دیگر را تکمیل کنند.
وى آن‌گاه اسرار دیگر مطهرات را از قبیل ارض، نار، اسلام، انتقال، انقلاب و استحاله، گم شدن و ازاله توضیح مى‌دهد و در جهت مقابل معتقد است نجاست ده‌گانه نیز هر کدام حامل رازى نهفته و باطنى هستند و بر قوه غضبى و شهوى که نجاست معنوى و قذارت روحانى انسان را دارند[۹] و نیز دیگر قواى نفسانى قابل تطبیق مى‌باشد. وى از آموزه‌هاى فلاسفه‌اى مانند ابن سینا و ارسطو و ملا صدرا و تعالیم قرآنى نکات ظریفى برداشت مى‌کند و در تبیین حقایق باطنى مسائل عبادى و معنوى از آنها استفاده مى‌کند. سپس درباره اسرار معنوى وضو، غسل و تیمم و مناسبات این پدیده‌ها و تأثیر آنها در تطهیر باطن انسان را و نیز درباره نواقض طهارت و انواع آلودگى‌هاى معنوى بحث مى‌نماید.
در مسائل و مفاهیم نماز [۱۰]و زکات و روزه[۱۱] هم همین مشرب را دنبال مى‌کند و مفاهیم عبادى را با قواى نفسانى تطبیق مى‌دهد و از طریق این تطبیق ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت را به دست مى‌آورد. در این بحث‌ها بهره‌گیرى از مفهوم اضافه اشراقیه، اسرار علم حروف، مفهوم وجودات امکانیه، مراتب عقل و نفس و مطلق و مقید و رذیلت‌ها و فضیلت‌هاى باطنى به وفور در خلال نکات و برداشت‌هاى عرفانى سبزوارى طرح مى‌گردد.
سبزوارى بر پایه نظریه مناط نیاز ممکنات به واجب الوجود که همان فقر وجودى است سعى مى‌کند مسائل فقهى و تعالیم شریعت را بر این نظریه تطبیق و تأویل نماید و تلاش وافرى در تأویل و کشف بواطن و خفیات احکام دارد.
در واجبات نماز هر یک از ارکان و واجبات را تأویل و کشف معنا کرده سپس حقایقى از سوره حمد و توحید را توضیح مى‌دهد. در بیان شرایط و موجبات زکات آنچه تأویل سبزوارى را برجسته مى‌کند تکیه او بر شمارش‌ها و اعدادى است که در مفاهیمى مانند انعام ثلاثه و غلات اربعه، اصناف ثمانیه مستحقین زکات آمده است[۱۲].
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب