سینما رکس: شرح و تحلیل سینما رکس آبادان

سینما رکس
پدیدآوران	رئوفی، سید حمیدرضا (نویسنده)
ناشر	سید حمیدرضا رئوفی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1397ش
شابک	‎978-622-00-0232-1
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR 1565/س35الف1387

سینما رکس: شرح و تحلیل سینما رکس آبادان تألیف سید حمیدرضا رئوفی، آتش سوزی سینما رکس آبادان یکی از وقایع تاریخی این مملکت است و روشن شدن این فاجعه در حقیقت روشن سازی بخشی از تاریخ کشور و جامعه‌ی بشری است.

ساختار

کتاب در شش فصل به نگارش در آمده است.

فهرست عناوین مهم عبارت است از:

فصل اول: سینما رکس

فصل دوم: حسین تکبعلی زاده و آتش سوزی

فصل سوم: از کودکی تا جنایت

فصل چهارم: بعد از جنایت

فصل پنجم: شهود فاجعه

فصل ششم: وضعیت سینما و وقایع بعدی

گزارش کتاب

آدم سوزی سینما رکس آبادان یکی از وقایع تاریخی این مملکت است و روشن شدن این فاجعه در حقیقت روشن سازی بخشی از تاریخ کشور و جامعه بشری است. نیمه شب شنبه 28 مرداد سال 57 دود اجساد به آسمان بلند شد و آسمان آبادان را سیاه کرد. سینما رکس تنها به ایران تعلق ندارد و تاریخ است که آن را قضاوت و ارزیابی خواهد کرد. ملت ایران مدتهاست که کیفرخواست خود را علیه عاملین این جنایت صادر کرده است. قبل از انقلاب، آبادان بعد از تهران بیشترین تعداد سینما را داشت. پالایشگاه ابادان به عنوان اولین صنعت غول آسای متمرکز در ایران که احداث شد در کنار آن سینما نیز در آبادان ایجاد شد. سال 1311 شمسی سینما «شیرین» در منطقه شهری آبادان یعنی ناحیه غیر شرکت نفتی این شهر ساخته شد. ساختمان سینما تاج که پیش از جنگ جهانی دوم آغاز شد سال 1323 با معماری خاص و با آجر قرمز گشایش یافت که هنوز هم نماد شهر آبادان است و نام آن بعد از انقلاب به سینما نفت تغییر پیدا کرد. و در سال 1381 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. تا سال 1357 جمعه پانزده سینما در آبادان ساخته شد که تعدادی وابسته به شرکت نفت بود و بقیه برای استفاده‌ی عموم آزاد بود. از نظر طبقه بندی شهرداری، پنج سینمای شهر (غیر از شرکت نفتی) درجه دو و پنج سینمای دیگر شهر درجه سه بودند. سینما رکس که 22 سال بود در آبادان نمایش فیلم می‌داد تقریبا چند ماه قبل از آتش سوزی به درجه 2 ارتقاء پیدا کرده و قیمت بلیط آن هم از 2 تومان به 4 تومان افزایش پیدا کرده بود.

حسین تکبعلی زاده، عامل فاجعه، سابقه فروش حشیش و مصرف هروئین را داشت. در کودکی پدرش را از دست داد و مادرش دوباره شوهر کرد. یک نوشابه فروش که دکه داشت و اهل درگیری بود جای پدرش را پر کرد. در چنین شرایطی وی به یک خلافکار واقعی تبدیل شد. او قبل از فاجعه سینما رکس اقدام به آتش زدن محل دفتر روزنامه‌ی رستاخیز در آبادان به همراه دوستانش کرد. تکبعلی زاده تا هفتم جانباختگان در آبادان ماند و بعد به اصفهان رفت. دستگیری هاشم عبدالرضا آشور (هاشم منیشه پور) به کمکش آمد. هفتم شهریور 1357 یعنی ده روز بعد از حادث روزنامه‌ها اعلام کردند: «عالم فاجعه آبادان دستگیر شد».

روزنامه اطلاعات از قول خبرگزاری عراق اعلام کرد: یک ایرانی که قصد داشت در محلی واقع در 15 کیلومتری شرق بصره از مرز گذشته وارد خاک عراق شود، توسط پلیس عراق دستگیر شد و نزد ماموران دولت عراق اعتراف کرد در فاجعه سینما رکس دست داشته است. تبلیغات وسیعی در این زمینه صورت گرفت. او از مرزنشینان عرب بود. کارگر راه آهن و ساکن خرمشهر، که می‌خواست از طریق مرز عراق برای کار به کشورهای خلیج فارس برود. در بغداد پایتخت این کشور تحویل ماموران دولت ایران شد و با هواپیما به تهران انتقال یافت. در دادگاه گفت چون شرایط زندان حزب بعث عراق سخت و دشوار بود به دروغ اعتراف به آتش زدن سینمما رکس کرد تا تحویل مقامات ایرانی شود و به ایران منتقل شود. بعد از بازجویی به زندان آبادان منتقل شد. اعترافات بی سرو تهی داشت. بعدها گفتند از نظر هوش در سطح پایینی بوده است. با توجه به اینکه گروهک منافقین همواره مورد حمایت و پشتیبانی دولت بعث عراق بود، به طوری که طی جنگ ایران و دولت بعثی به عنوان نیروی نظامی مستقیما با هموطنان خود جنگید. به نظر می‌رسد تحویل چنین شخصی با این کیفیات از طرف دولت عراق در جهت انحراف تحقیقات و از تیررس خارج کردن سازمان منافقین انجام گرفته است.

تکبعلی زاده در مورد مواد به کار برده شده برای آتش زدن سینما گفت: «فرج می‌گفت تینر است که با روغن مخلوط کرده است؛ بوی موادی که ظهر در سینما سهیلا ریختم مشخص بود که تینر است، بوی تینر پیچیده بود اما بوی این مواد تازه را نفهمیدم، موقع ریختن مواد در سینما هم احساس نکردم که چه بویی دارد.»

کارشناسان بعدها گفتند که بنزین هواپیما بوده است، بنزین خاصی بود به نام بنزین اکتان و یا مواد دیگری که در دسترس همه کس نبود. هیات مستقلی برای رسیدگی به علت آتش سوزی سینما رکس آبادان اعزام شد. کارشناسان نظر دادند گو اینکه در اطفاء حریق تاخیری روی داده ولی مواد آتش سوزی به کار برده شده به اندازه‌ای سریع عمل کرده که آتش و دود و گازهای خفه کننده موجود در سالن در همان دقایق اولیه موجب بی حسی و خفگی تماشاچیان گردیده است.

سرانجام تکبعلی زاده دستگیر شد. چهارم دی ماه 57، یک ماه و هجده روز قبل از انقلاب در خانه نشسته بود که ماموران آمدند و دستگیرش کردند و به زندان لین 10 (خیابان 10) احمد آباد آبادان منتقل شد. او در زندان بود که انقلاب پیروز شد و با باز شدن در زندان آبادان در آن هرج و مرج پیش از انقلاب همراه با سایر زندانیان از زندان فرار کرد. تلاش مردم آبادان برای دستگیری و محاکمه جنایتگار این واقعه در دل او رعب و وحشت ایجاد کرده بود و این در اعترافات او کاملا آشکار است. مطبوعات به عنوان رکن چهارم تأثیری تعیین کننده در این ماجرا داشتند. نشر عکس تکبعلی زاده در مجله جوانان و درخواست از مردم برای دستگیری او منجر به پناه آوردن وی به برخی از مسئولین برای تامین امنیت جانی همراه با این ادعا صورت گرفت که او بی گناه و به علت شکنجه در قبل از انقلاب اعتراف به این کار کرده است. تماس‌های مکرر او با مسئولین با این دروغ و ادعا صورت می‌گرفت که در این آتش سوزی دخالتی نداشته و فقط شاهد و بازمانده این حادثه بوده است تا از خود رفع اتهام کند. ضمن اینکه او با بی پروایی مردم آبادان را که بی دریغ در پی یافتن عامل آتش سوزی بودند در نامه‌های خود به عنوان ضد انقلاب معرفی می‌کرد. ادبیاتی که در نامه‌های به جا مانده از او به کار برده شده است، همان ادبیاتی است که گروهگ منافقین در نشریات و سخنرانی‌های خود به کار می‌برد. به نظر می‌رسد نیروهای همسو با این گروهک که ملغمه‌ای از کمونیسم و اسلام را در درون خود جای داده است از یک حشیش فروش که در کلاس‌های قران هم شرکت می‌کرده است برای اهداف خود استفاده کرده‌اند. سینما رکس آبادان بیست و نهمین سینمایی بود که طی دو ماه پیش از این حادثه در ایران به آتش کشیده شده بود و رد پای یک گروه در این آتش سوزی‌های زنجیره‌ای به چشم می‌خورد. سرانجام تکبعلی زاده در آخرین روزهای حیاتش نامه‌ی مفصلی در تقریبا شش صفحه به مادرش نوشت که سعی در توجیه جنایت خود کرد. اظهارات تکبعلی زاده در دادگاه انقلاب و شاهدین و نامه‌ها و تلگرام های وی و بازجویی‌های دادگاه ارائه شده است. منابعی که به روشن کردن حادثه کمک می‌کند نیز آورده شده است تا خواننده خود به حقیقت ماجرا پی ببرد.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران