المغني في معرفة رجال الصحيحين (البخاري و مسلم)

المغني في معرفة رجال الصحيحين (البخاري و مسلم) اثر صفوت عبدالفتاح محمود، کتابی است در معرفی راویان کتاب‌های «الجامع المسند الصحیح المختصر من امور رسول‌الله(ص) و سننه و ایامه» معروف به «صحیح البخاری»، تألیف محمد بن اسماعیل بخاری (۱۹۴-۲۵۶ق) و «الجامع الصحیح» مشهور به «صحیح مسلم»، نوشته مسلم بن حجاج نیشابوری (204- 261ق).

المغني في معرفة رجال الصحيحين (البخاري و مسلم)
پدیدآوران	محمود، صفوت عبدالفتاح (نویسنده)
ناشر	دار الجيل دار عمار
مکان نشر	لبنان - بيروت اردن - عمان
سال نشر	1408ق. = 1987م.
چاپ	چاپ اول
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/م3م6 / 115 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه دکتر امین القضاة و مقدمه مؤلف آغاز شده است. متن اثر به دو قسمت «کتاب الرجال» و «کتاب النساء» و هریک از این کتاب‌ها به چندین بخش، نوع و فصل، تقسیم شده است.

روش تألیف

نام‌ها در تمام ابواب کتاب، به ترتیب الفبایی چیده شده‌اند و در مجموع، شرح حال ۳۵۱۷ راوی بیان شده است.

نویسنده در هر شرح حال، با علائم اختصاری منبع روایت فرد را مشخص می‌کند؛ («خ» اشاره به صحیح بخاری و «م» اشاره به صحیح مسلم است) سپس اطلاعات پیرامون هویت شخصی راوی، حال رجالی، مناصب و زمان وفات او را می‌آورد. به عنوان نمونه: (خ. م) حنظلة بن أبی سفيان بن عبدالرحمن بن صفوان بن أمية الأموی المكی. قال ابن معين: ثقة حجة و كذا و ثقه أحمد و أبو زرعة و أبو داود و نسائی. مات سنة إحدی و خمسين و مائة.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، درباره ساختار، محتوای كتاب و شیوه کار خود سخن گفته است.

از آنجا که هر دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم نزد اهل سنت اعتبار و اهمیت والایی دارند، برخی نویسندگان در کتاب‌هایی، راویان هر دو کتاب را معرفی کرده‌اند که اثر حاضر، از جمله آنها می‌باشد.

نویسنده در این كتاب، راویان صحیحین و اطلاعات مربوط به آنان را از كتب رجال جوامع روایی استخراج كرده است.

در متن اصلی، نخست به مردان و سپس به زنان پرداخته شده است. در بخش مردان، سه قسم دیده می‌شود: قسم نخست: اسامی که از جمله راویان مذکور در این بخش، می‌توان به افراد زیر، اشاره کرد: ابان بن تغلب ربعی ابوسعید کوفی، بختری بن ابی بختری مختار عبدی کوفی، تمیم بن اوس بن خارجه داری ابورقیه، ثابت بن اسلم بنانی، جابر بن اسماعیل حضرمی ابوعباد مصری، حاتم بن اسماعیل مولی بنی عبدالدار ابواسماعیل مدنی و خارجة بن زید بن ثابت انصاری ابوزید.

قسم دوم: كنیه‌ها؛ که به دو نوع زیر، تقسیم شده است:

1. کسانی که به کنیه معروف بوده و نام آنها در قسمت اسامی ذکر نشده و یا ذکر شده ولی با کنیه از او روایت نقل گردیده است؛ که از آن جمله است: ابوالاسود دوئلی که نامش آن‌گونه که در التقریب و التهذیب آمده ظالم بن عمرو بن سفیان است، ابوبرده بن ابی‌موسی اشعری، ابوثعلبه خشنی، ابوحبه انصاری بدری، ابوذر غفاری، ابوزرعه بن عمر بن جریر بجلی، ابوسائب مدنی و ابوشریح خزاعی.
2. کسانی که به کنیه معروف بوده و نامشان در قسمت اسامی، آورده شده است که از جمله آنها، عبارتند از: ابواحمد زبیری، محمد بن عبدالله، ابوالاحوص بغوی، محمد بن حبان، ابوالاحوص جشمی، عوف بن مالک بن نضله، ابوالاحوص حنفی، سلام بن سلیم، ابوادریس خولانی، عایذالله، ابواسامه قرشی، حماد بن اسامه، ابواسحاق سبیعی، عمرو بن عبدالله، ابواسحاق شیبانی، سلیمان بن ابی‌سلیمان، ابواسماء رحبی، عمرو بن مرثد، ابوالاسود والد سواده، مسلم بن مخراق، ابوالاسود یتیم عروه، محمد بن عبدالرحمن.

قسم سوم: که در هفت فصل به شرح ذیل، تنظیم شده است:

1. كسانی كه به ابن‌فلان مشهورند و اسم آنها در بخش اسامی ذكر نشده است؛ که عبارتند از: ابن فلان روایت کننده از سعید المقبری که گفته شده است عبدالله بن زیاد بن سمعان می‌باشد، ابن کعب بن مالک روایت کننده از پدرش در روایتی مربوط به خوردن غذا با سه انگشت که رحمن بن کعب می‌باشد و ابن موسی روایت کننده از پدرش که محمد بن موسی بن اعین می‌باشد.
2. كسانی كه به ابن‌فلان مشهورند و اسم آنها در بخش اسامی ذكر شده است؛ مانند: ابن ابجر عبدالله بن سعید، ابن ابزی عبدالرحمن و سعید، ابن ادریس اودی عبدالله، ابن ادریس شافعی محمد، ابن ارقم صحابی زید، ابن ابی الاسود عبدالله، ابن انس حفص بن عبیدالله، ابن اشوع سعید بن عمرو، ابن اصبهانی عبدالرحمن، ابن اصبهانی محمد بن سعید بن سلیمان، ابن اکیمه عماره یا عمرو بن مسلم، ابن ابی انس نافع بن مالک، ابن ابی اوفی عبدالله، ابن ابی اویس اسماعیل و ابن ابی ایوب سعید.
3. كسانی كه به نسب مشهورند و اسم آنها در بخش اسامی ذكر شده است؛ مانند: اشجعی عبیدالله بن عبدالرحمن، امامی عبدالرحمن بن عبدالعزیز، اوزاعی عبدالرحمن بن عمرو، اویسی عبدالعزیز بن عبدالله، بدری عقبه بن عمرو ابومسعود، براء ابوالعالیه رفیع بن مهران، برسانی محمد بن بکر، بزار حسن بن صباح، بزار خلف بن هشام، بزار محمد بن صباح و بکایی زیاد بن عبدالله.
4. کسانی که به القاب مشهورند؛ مانند: ابرش محمد بن حرب، اثبج خالد بن عبدالله بن محرز، احدب واصل بن حیان، احمر سلیمان بن حیان ابوخالد، احول عاصم بن سلیمان، اسحاق بن یوسف، اسود ممطور ابوسلام، اشج عبدالله بن سعید، اشدق عمرو بن سعید، اصغر مروان اصغر ابوخلف، اعرج عبدالرحمن بن هرمز، اعشی عثمان بن مغیره، اعلم زیاد بن حسان، اعمش سلیمان بن مهران و افرق اشعف بن سوار.
5. کسانی که به كنیه ملقب شده‌اند؛ که عبارتند از: ابوتراب علی بن ابی‌طالب(ع)، ابوتیاح یزید بن حمید ضبعی، ابوثور ابراهیم بن خالد، ابوجوزاء احمد بن عثمان، ابوحرزه قاضی یعقوب بن مجاهد، ابوزکیر یحیی بن محمد بن قیس، ابوزناد عبدالله بن ذکوان، ابوشعثاء علی بن حسن بن سلیمان، ابولیلی عثمان بن عفان و ابومنین یزید بن کیسان.
6. کسانی که ملقب به انساب هستند؛ مانند: بدری عقبه بن عمرو ابومسعود، بردی موسی بن هارون، بلخی حسن بن عمر، تیمی سلیمان، تنیسی عبدالله بن یوسف، جعیدی جعد بن عبدالرحمن، جهنی مسلم بن سالم ابوفروه، جوباری یحیی بن خلف و حذاء خالد بن عبدالله.
7. مبهمات؛ که پنج نفر می‌باشند: اسماعیل بن ابی اویس که از برادرش عبدالحمید روایت نقل کرده است، رافع بن خدیج که از دو عمویش مظهر و ظهیر نقل کرده است، صالح بن خوات که از سهل بن ابی حثمه نقل کرده است، عیاض اشعری که از ام عبدالله نقل کرده است، مروان اصغر که از ابن عمر نقل کرده است.

پس از راویان مرد، راویان زن در سه قسمت زیر، معرفی شده‌اند: قسم اول: اسامی؛ که از جمله افراد معرفی شده در آن، عبارتند از: فاطمه(س) بنت رسول‌الله(ص)، اسماء بنت ابی‌بکر، اسماء بنت عمیس خشعمیه، اسماء بنت یزید بن سکن بن رافع اشهلیه، امه بنت خالد بن سعید بن عاص، جدامه بنت وهب اسدیه، جویریه بنت حارث بن ابی‌ضرار، حبیبه بنت عبدالله بن جحش اسدیه، حفصه بنت سیرین انصاریه ام هدیل، حفصه بنت عبدالرحمن بن ابی‌بکر و حفصه بنت عمر بن خطاب عدویه.

قسم دوم: كنیه‌ها؛ که به دو نوع تقسیم شده‌اند:

1. مشهوران به كنیه كه در بخش اسامی به اسم آنان اشاره شده است؛ مانند: ام حرام بنت ملحان، ام حصین بنت اسحاق احمسیه، ام درداء صغری، هجمیه بنت حیی وصابیه، ام رومان بنت عامر، ام زفر، ام سلیم بنت ملحان اخت ام حرام، ام شریک، غزیله بنت دودان بن عمرو بن عامر، ام صبیه جهنیه و ام عبدالله زوجه ابوموسی.
2. مشهوران به كنیه كه در بخش اسامی به اسم آنان اشاره نشده است؛ که عبارتند از: ام حبیبه بنت ابی‌سفیان، ام حسن بصری، ام خالد بنت سعید، ام سلمه هند بنت ابی امیه، ام شریک زوجه عثمان بن مظعون، ام صبیه خوله بنت قیس، ام عطیه نسیبه بنت کعب انصاریه و ام هذیل حفه بنت سیرین.

قسم سوم که دارای سه فصل به شرح زیر می‌باشد:

1. مشهوران به ابنة فلان كه در بخش اسامی به اسم آنان اشاره شده است؛ که دو نفر می‌باشند: ابنة حمزه بن عبدالمطلب و ابنة زید بن ثابت.
2. مشهوران به ابنة فلان كه در بخش اسامی به اسم آنان اشاره نشده است؛ که پنج نفر هستند: زهرا: فاطمه(س) بنت رسول‌الله(ص)، ذات نطاقین: اسماء بنت ابی‌بکر، رمیصاء: ام سلیم، زناب: زینت بنت ابی سلمه، غمیصاء: ام سلیم.
3. مجهولات: که در آن، فقط نام یک بانو ذکر شده است: عمره بنت عبدالرحمن انصاریه.

وضعیت کتاب

کتاب فاقد پاورقی بوده و فهرست مطالب در انتهای آن آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. رحمان ستایش، محمدکاظم، «کتب رجال اهل سنت»، دانشکده مجازی علوم حدیث