ابن حاج، احمد بن محمد
| ابن حاج، احمد بن محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن حاج، ابوالعباس احمد بن محمد اَزدی اشبیلى |
| نام پدر | محمد |
| رحلت | 647 یا 651ق |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | شلوبین، ابوالحسن دباج |
| برخی آثار | شرحى بر الكتاب سیبویه، مختصر خصائص ابن جنى، مختصر المستصفى غزالى |
ابن حاج، ابوالعباس احمد بن محمد اَزدی اشبیلى (د 647 یا 651ق/1249 یا 1253م)، نحوی و ادیب اندلسى و معاصر ابن عصفور نحوی معروف اندلسى.
اساتید
وی نزد استادان بزرگى چون شلوبین و ابوالحسن دباج دانش آموخت. با این‌كه پدرش تاجر بود، با بزرگان دانش و ادب نشست و برخاست كرد و در زبان و ادب عربى ممارست یافت، تا آن‌جا كه گفته‌اند در میان شاگردان شلوبین كسى به درجه او نبود و ابوالحسن دباج همنشینى با او را دوست مى‌داشت.
تخصص‌های علمی
اگرچه بیشتر شهرت او در نحو است، اما فیروزآبادی وی را مقری، اصولى، ادیب و محدث معرفى كرده است. سیوطى گوید: ابن حاج در زبان عربى صاحب‌نظر و نیز حافظ لغت و پیشاهنگ در علم عروض بود و در این زبان چندان تبحر یافت كه هیچ‌كس برتر و یا همپایه او نبود. وی با ابن عصفور كه آن هنگام در اوج شهرت و اعتبار بود به معارضه برخاست و كتابى بر رد المقرب وی نوشت. اگرچه بسیاری دیگر از علمای نحو بر كتاب ابن عصفور اشكال كرده‌اند، اما ابن حاج خود را یگانه مرد میدان ابن عصفور مى‌دانست، چنان‌كه گفته بود پس از مرگ من، ابن عصفور هر چه خواست با الكتاب سیبویه بكند، زیرا آن‌گاه كسى نیست كه به او پاسخ گوید. كسى از ابن حاج به عنوان شاعر یاد نكرده جز ابن سعید كه اشعاری از او آورده است و این اشعار بر چیره‌دستى او دلالت دارد؛ اما همین ابن سعید كه مهم‌ترین مأخذ درباره ابن حاج است، هیچ‌یك از آثار او را نام نبرده است. این امر شاید از آن‌جا ناشى شده باشد كه ابن سعید كتاب خود را زمانى نوشته است كه ابن حاج و نوشته‌های وی هنوز به آن پایه از شهرت و اعتبار نرسیده بوده، یا این‌كه كتاب ابن سعید پیش از نگارش آثار ابن حاج بوده است.
برخى از منابع متأخر به دلیل انتساب تألیفى درباره امامت به ابن حاج، او را در شمار شیعیان دانسته‌اند، اما در هیچ‌یك از مآخذ كهن به مذهب او اشاره نشده است. ابن حاج نواده‌ای به نام احمد بن محمد و معروف به ابن حاج داشت كه برخى از مآخذ، او را با جدش خلط كرده‌اند.
وی در زمانى كه بر ما معلوم نیست، از اندلس رفت. از چگونگى این مسافرت گزارش روشنى در دست نیست و تنها ابن سعید سربسته به آن اشاره كرده است و افزوده است كه وی به اسارت نیز گرفته شد و از «حضرت علیة امیریه» یاری خواست و امیر وی را رهایى بخشید. او نیز به دربار تونس روی آورد و پس از چندی در شمار اعیان دربار درآمد. ابن حاج، این امیر را در ضمن قصیده‌ای ستوده است.
وفات
ابن حاج در بشكره (در الجزایر كنونى) در سال 647 یا 651ق درگذشت.
آثار
آثار منسوب به ابن حاج كه بیشتر آنها شرح و تعلیق بر نوشته‌های دیگران است، بدین شرح است:
در نحو و ادب
1. شرحى بر الكتاب سیبویه كه آن را شرحى غریب انگاشته‌اند؛ 2 و 3. كتابى در اشكال بر سرالصناعة ابن جنى و نیز بر الإیضاح؛ 4. مختصر خصائص ابن جنى؛ 5. و 6. نقدهایى بر كتاب المقرب ابن عصفور در نحو و نیز بر صحاح‌اللغة جوهری؛ 7. كتابى درباره علم قوافى.
در فقه
1. مختصر المستصفى غزالى و حاشیه بر مشكلات آن؛ 2. كتابى درباره امامت؛ 3. كتابى درباره احكام سماع. [۱]
پانویس
- ↑ سیدی، محمد، ج3، ص291-292
منابع مقاله
سیدی، محمد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.