الإعلام بأعلام بيت‌الله الحرام (محقق: علی محمد عمر)
الإعلام بأعلام بيت‌الله الحرام، تألیف محمد بن احمد بن محمد نهروالی (990-917ق)، در بیان تاریخ مکه و بنای کعبه و مسجدالحرام از ابتدا تا زمان سلطنت مراد خان است. این کتاب را شوکانی در البدر الطالع «الإعلام في أخبار بيت‌الله الحرام» نامیده است. کتاب با تحقیق علی محمد عمر منتشر شده است.
| الإعلام بأعلام بيت الله الحرام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نهروالی، محمد بن احمد (نويسنده) عمر، علی محمد (محقق) |
| ناشر | مکتبة الثقافة الدينية |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1425ق - 2004م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-341-139-7 |
| موضوع | زیارتگاه‌های اسلامی - عربستان سعودی - مکه - مسجد الحرام، مکه - تاریخ - مکه - تاریخ - کعبه - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /م7ن9 1383 248 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
محقق اثر در مقدمه، خاطرنشان کرده است که از آغاز تاریخچه نگارش کتاب در تاریخ مکه اطلاعی نداریم، جز اینکه حسن بن یسار بصری (متوفی 110ق) در تاریخ مکه، کتاب «فضائل مكة المشرفة» را نوشت که بعدها یکی از منابع اصلی فاکهی (متوفی 272ق) در کتابش «أخبار مكة» قرار گرفت[۱]. قرن‌ها بعد تقی‌الدین فاسی، مکتب نگارش تاریخ مکه را بنیان نهاد که مورخانی مانند نجم‌الدین بن فهد (متوفی 885ق) و ابن ظهیره (متوفی 986ق) و نهروالی (متوفی 988ق) از آن برخاستند. نهروالی همانند دیگر مورخین دوره خود، در اینکه در دو عصر زندگی کرده و شاهد رخدادهای دو نسل: اواخر عصر ترکی مملوکی و اوایل عصر ترکی عثمانی بوده، از دیگران متمایز است و همین کتابش را از اهمیت خاصی در نگارش آن مقطع زمانی حساس برخوردار کرده است[۲].
نهروالی کتابش را در یک مقدمه و ده باب به‌ترتیب ذیل تنظیم کرده است:
باب اول، در ذکر وضع مکه مشرفه و حکم فروش ملک در مکه و اجاره آن و حکم مجاورت در آن. نویسنده در این بخش از اوضاع اقتصادی و بناها و کوه‌ها و دیوارهای اطراف، اسامی مکه و فضیلت مجاورت در آن با استناد به منابع سخن گفته است[۳].
باب دوم، پیرامون بنای کعبه است. در ابتدای این باب، روایتی مفصل از امام محمد باقر(ع) نقل شده با این مضمون که با پدر طواف می‌کردند که مردی شامی آنها را ملاقات می‌کند و از اولین طواف کعبه سؤال می‌پرسد. آن حضرت در پاسخ اولین بنای کعبه را به ملائکه نسبت می‌دهند[۴]. پس از آن توسط آدم(ع)، ابراهیم(ع) و... در ادوار مختلف کعبه تجدید بنا شد[۵].
باب سوم، در بیان وضعیت مسجدالحرام در جاهلیت و صدر اسلام است. در ابواب چهارم و پنجم کتاب، آنچه عباسیون به مسجدالحرام افزودند، مورد بررسی قرار گرفته است. در باب ششم نیز افزوده‌های ملوک جراکسه به مسجدالحرام ذکر شده است.
در دیگر ابواب کتاب، اوضاع مکه در زمان سلطنت عثمانی، سلطان سلیمان خان اول و ثانی تا زمان سلطنت مراد خان که هم‌زمان با نهروالی است، مطرح شده است.
در خاتمه کتاب نیز مواضع و اماکنی از مکه که دعا در آنها مستجاب است، ذکر شده است[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.