ابن جحام، محمد بن عباس
| ابن جحام، محمد بن عباس | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن جُحام، ابوعبدالله محمد بن عباس بن على بن مروان بن ماهیار ملقب به بزاز |
| لقب | بزاز |
| نام پدر | عباس بن على |
| محل زندگی | بغداد، بصره |
| رحلت | بعد از 328ق |
| مذهب | امامی |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | فقه، حدیث، تفسیر |
| مشایخ | ابن عُقده، محمد بن جعفر رزّاز، حسن بن محمد بن جمهور عمّى |
| شاگردان | هارون بن موسى تلعكبری |
| برخی آثار | كتاب الأصول، كتاب الأوائل، التفسیر الكبیر |
ابوعبدالله محمد بن عباس بن على بن مروان بن ماهیار ملقب به بزاز؛ معروف به ابن جُحام، مفسر، محدث و فقیه امامى.
شیخ طوسى از وی به صورت ابن حجام نام برده، لیكن با توجه به این‌كه نجاشى، نام وی را ابن جحام ذكر كرده و علامه حلى، بر این ضبط تأكید نموده است، احتمالاً در متن رجال و فهرست، تصحیفى رخ داده است. از زندگى ابن جحام چیزی دانسته نیست و حتى تاریخ ولادت و درگذشت و همچنین خاست‌گاه وی نیز نامعلوم است. از آن‌جا كه در مآخذ از میان شاگردان ابن جحام تنها به هارون بن موسى تلعكبری اشاره شده است و او در 328ق/940م از ابن جحام سماع حدیث كرده و به دریافت اجازه نائل شده است، مى‌توان دریافت كه درگذشت ابن جحام پس از این تاریخ بوده است.
توثیق ابن جحام
نجاشى علاوه بر این‌كه ابن جحام را دوبار توثیق كرده، برای وی تعبیر كثیر الحدیث را نیز به كار برده است. علامه حلى و حسن بن على حلى نیز او را توثیق كرده‌اند.
مشایخ
در هیچ یك از منابع قدیمى كه درباره ابن جحام سخن گفته‌اند، از مشایخ و استادان وی نامى برده نشده است، لیكن با توجه به اسناد پاره‌ای از احادیثى كه از آثار وی به جای مانده، مى‌توان دریافت كه وی نزد كسانى چون ابن عُقده، محمد بن جعفر رزّاز، حسن بن محمد بن جمهور عمّى، احمد بن ادریس قمى، على بن سلیمان زُراری، محمد بن هُمام اسكافى، محمد بن جریر طبری، محمد بن عثمان بن ابى‌شیبه و محمد بن قاسم بن سلام و دیگر بزرگان آن عصر تحصیل و استماع حدیث كرده است.
محل زندگی
از آن‌جا كه در برخى نسخه‌های رجال شیخ طوسى، ابن جحام از مردم باب الطاق بغداد، شمرده شده و از طرفى جمعى از استادان مهم وی در بغداد مى‌زیسته‌اند، به نظر مى‌رسد كه وی، لااقل بخشى از عمر خود را در آن‌جا سپری كرده باشد. احتمالاً وی به جهت روایت از عبدالعزیز بن یحیى جلودی، سفری نیز به بصره داشته است.
آثار
ابن جحام در فقه، حدیث، تفسیر و قرائت، دارای آثاری بوده كه مى‌توان از بین آنها به المقنع در فقه، كتاب الأصول، كتاب الأوائل، التفسیر الكبیر، كتاب قرائة أمیرالمؤمنین، كتاب قرائة أهل‌البیت و كتاب الناسخ و المنسوخ اشاره كرد. نیز وی كتابى به نام تأویل مانزل في النبي و آله تألیف كرده است كه نجاشى از آن به نام مانزل من القرآن في أهل‌البیت یاد كرده، بى‌آن‌كه آن را دیده باشد و به نقل از دیگران، حجم كتاب را هزار برگ ذكر كرده است. بنابر گفته ابن طاووس كه خود نسخه‌ای از آن كتاب را در اختیار داشته، این كتاب در دو مجلد بزرگ و شامل 10 جزء بوده است. ابن طاووس و نیز حسن بن سلیمان حلى كه نسخه ابن طاووس به دست وی رسیده در آثار خود، از این كتاب نقل مى‌كنند. همچنین نسخه ناقصى از آن نزد استرابادی بوده كه وی بیشتر آن را در تأویل‌الآیات آورده است. ابن طاووس از مختصر این كتاب نیز نام برده و از آن استفاده كرده است. آقابزرگ نسخه ناقصى را كه در آن از شیخ كلینى و نیز كتاب القراآت سیاری، نقل شده و نزد سید هبةالدین شهرستانى موجود بوده، نسخه‌ای از كتاب ابن جحام دانسته است، لیكن احتمالاً وی نسخه‌ای از كتاب تأویل‌الآیات الظاهرة را كه دارای این مشخصات بوده، مشاهده كرده است.
سزگین نسخه‌ای خطى از كتاب حدیث محمد بن عباس بن تجیح را معرفى كرده و احتمال مى‌دهد كه این شخص همان ابن جحام باشد در صورتى كه بنابر مشخصاتى كه خطیب از این فرد به دست مى‌دهد، مى‌توان دریافت كه وی كسى غیر از ابن جحام است. [۱]
پانویس
- ↑ انصاری، حسن، ج3، ص216
منابع مقاله
انصاری، حسن، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.