دیوان منصور شیرازی
| دیوان منصور شیرازی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیرازی، منصور (نویسنده)
عطائی کچوئی، تهمینه (مصحح) ندیمی هرندی، محمود (مصحح) |
| ناشر | میراث مکتوب |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۱ |
| شابک | 3ـ268ـ203ـ600ـ978 |
| موضوع | شعر فارسی - قرن ۸ق. |
| کد کنگره | PIR ۵۵۱۴/۵/د۹ ۱۴۰۱ |
دیوان منصور شیرازی تألیف منصور شیرازی، با تصحیح تهمینه عطائی کچوئی، محمود ندیمی هرندی؛ نویسنده از گویندگان قرن هشتم و معاصر حافظ، مقیم هندوستان و از ستایش‌گران ابوالمجاهد غیاث‌الدین محمدشاه بن تغلق‌شاه است.
ساختار
پس از مقدمه، کتاب از نه بخش تشکیل شده است و در ادامه اصل دیوان منصور شیرازی آمده است
گزارش کتاب
منصور شیرازی از گویندگان قرن هشتم و معاصر حافظ، مقیم هندوستان و از ستایش‌گران ابوالمجاهد غیاث‌الدین محمدشاه بن تغلق‌شاه است. اطلاعات از نام و نسب و زندگی‌اش بسیار اندک است. او در اشعارش همه‌جا تخلص خود را «منصور» آورده است. در منابعی که ذکر او آمده است، افزون بر «منصور»، او را «منصور شیراز»، «منصور شیرازی»، «خواجه منصور» و «شاه منصور شیرازی» نیز گفته‌اند و شهرت منصور به «خواجه» یا «شاه» احتمالاً به سبب رابطۀ او با تصوف یا نسبتش با سلسله‌های صوفیه باشد؛ هرچند در شعر او بن‌مایه‌های عرفانی وجود ندارد. از نسبت او به شیراز می‌توان احتمال داد که در شیراز به دنیا آمده و دورۀ جوانی را در آن شهر گذرانده است و پس از کسب مقدمات علوم به‌ویژه شعر و لغت و ادبیات، به هندوستان مهاجرت کرده است. آنچه مسلم است در ایام شاعری سال‌ها در هند می‌زیست و پس از این اقامت طولانی، در عرض حال خود به ممدوح، به چهل سال ستایش‌گری خود اشاره کرده است:
| شده‌ست مدحت چهل سال وزپی آنم | که درد من شود امروز کمتر از فردا |
مؤلف «عرفات العاشقین» تصریح کرده است که دیوانی از منصور شیرازی را در اختیار داشته است «مبنی بر ردیف بیست‌وهشت حرف، در هر ردیف یک دو قصیده بیش نگفته». با بررسی منابع گوناگون، اشعار پراکنده‌ای از منصور شیرازی در بیست‌وچهار قافیۀ مختلف شناسایی شده است؛ اما شعری از او با قوافی مختوم به «پ، چ، ح، د، ژ، ص، ع، ه) یافت نشده است. برجسته‌ترین شگرد هنری او، افزون بر مغلق‌گویی و استفاده از قوافی مشکل که خلق معانی تازه را در پی داشته است، تصویرپردازی‌های اوست. او درواقع شاعری تصویرگراست و در شعرش افزون بر پیروی از تصویرپردازی‌های قدما، با استفاده از استعارات و تشبیهات و استخدام انواع صنایع ادبی، خود نیز کوشیده تا تصاویر تازه بیافریند.
منصور شیرازی از میان صنایع و آرایه‌های ادبی، به انواع تناسبات لفظی و معنوی به‌ویژه مراعات النظیر و ایهام توجه خاصی دارد. او از جملۀ گویندگان و ادیبانی است که هنر شاعری را در کاربرد الفاظ مهجور می‌دانستند؛ از این‌رو وجه غالب در شعر او فراوانی الفاظ غریب و مهجور است.
سبک قصیده‌سرایی منصور شیرازی متمایل به شیوۀ قصیده‌گویان بزرگ اواخر قرن ششم و آغاز قرن هفتم هجری مانند انوری، خاقانی و کمال اسماعیل است. او در اشعارش از «کمال» نام برده و شعر خود را برتر از شعر او دانسته است؛ همچنین بعضی از قصاید منصور در همان وزن و قافیۀ اشعار کمال سروده شده است. او به شعر خاقانی هم نظر داشته است؛ اما بیشتر در تصاویر شعری از او پیروی کرده است.
در شعر منصور شیرازی لغات غریب و مهجور فارسی و عربی بسیاری آمده است که از جهات گوناگون قابل توجه است. در پایان این تصحیح نمایۀ مفردات و ترکیبات شعر منصور فراهم آمده است.
اشعار منصور غالباً در فرهنگ‌های لغت به عنوان شاهد نقل شده است و گاهی نیز در بعضی تذکره‌ها و جنگ‌ها آورده شده است. مصححان با جستجوی بسیار حدود ششصد بیت از اشعار منصور را شناسایی کرده‌اند و ابیات پراکنده‌ای را که در یک وزن و قافیه بود، در کنار همدیگر و در ضمن یک قصیده آورده‌اند. منابع مصححان در گردآوری اشعار به این ترتیب است: جنگ بیانی، جنگ نظام‌الدین احمد بن تاج‌الدین علی غفاری مازندرانی، عرفات العاشقین، زبدة الفواید معروف به فرهنگ شیرخانی، فرهنگ شرف‌نامه و فرهنگ جهانگیری.
مجموعۀ اشعاری که در این کتاب از منصور شیرازی فراهم آمده است، دربرگیرندۀ دو بخش است: در بخش نخست دوازده قصیدۀ کامل آمده است که در جنگ‌های بیانی و مازندرانی ضبط شده است. بخش دوم شامل منتخبات قصاید و ابیات پراکنده‌ای است که در منابع پیش‌گفته آمده است و مصححان با توجه به وزن و قافیۀ مشترک همه را ذیل یک قصیده آورده‌اند. اشعار منصور در این کتاب با توجه به صحیح‌ترین نسخ موجود به شیوۀ انتقادی تصحیح شده است.[۱]
پانويس