مجموعه مقالات همایش ملی تصوف: شاخصه‌ها و نقدها
مجموعه مقالات همایش ملی تصوف: شاخصه‌ها و نقدها تألیف گروهی از نویسندگان، حدود پنجاه مقاله در این دو جلد انتشار یافته‌اند که به موضوعاتی چون عقل و شهود در تصوف؛ تصوف و قرآن و حدیث؛ شریعت و شریعت‌گریزی در تصوف؛ تقدیس ابلیس؛ اندیشۀ توحیدی و وحدت وجود در تصوف؛ ولایت و مهدویت در تصوف؛ آداب و سلوک صوفیانه؛ مواجهۀ عالمان، روشنفکران و مستشرقان با تصوف؛ تاریخ، شخصیت‌ها و فرق تصوف در ترازوی نقد؛ و نفوذ فرهنگ تصوف پرداخته‌اند.
| مجموعه مقالات همایش ملی تصوف: شاخصه‌ها و نقدها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | گروهی از نویسندگان (نویسنده) |
| ناشر | بوستان کتاب |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 2ـ2536ـ09ـ964ـ978 |
| موضوع | تصوف,Sufism,تصوف,Sufism, -- مقاله‌ها و خطابه‌ها, -- *Addresses, essays, lectures, -- کنگره‌ها, -- Congresses, -- ایران, -- Iran,a01,a01,a02,a02 |
| کد کنگره | BP ۲۸۸/-ه۸،م۲ |
ساختار
کتاب در دو جلد و شامل ده فصل است.
گزارش کتاب
تصوف از جمله جریان‌های کهن فرقه‌ای در اسلام است که به علت ماهیت چندگانه و چندگونه، به‌دشواری می‌توان آن را در قالب گزاره یا اندیشه‌ای یگانه و یکسان تعریف کرد. با این وجود می‌توان گفت اطلاق واژۀ «تصوف» غالباً ناظر بر کسانی بود که از نظر جهان‌شناختی، عالم را به دو لایه و بعد ظاهر و باطن تقسیم کرد و خود را بیزار از ظاهر و سالک مسیر باطن و معنا می‌دانستند و از نظر معرفت‌شناختی با مقدم‌کردن قلب بر عقل و تکیه بر شهودمحوری به دنبال غور در عوالم غیبی و کشف حقیقت در فراسوی محسوسات و ملموسات بودند و از جنبۀ الهیاتی با ادعای وحدت‌اندیشی و وحدت‌جویی، مناسک و مذاهب را به چشمی یکسان دیده و فرجان انسان را در پیوند یا اتحاد با خدا بعد از جدایی اولیه از او تعریف می‌کنند.
بیش از هزارسال از پیدایش تصوف می‌گذرد و در طول این مدت هزاران فرقه و انشعاب در این مسلک پدید آمده است که هر کدام از اینها سهم قابل توجهی در چندپاره‌کردن اسلام و ایجاد تفرقه و اختلاف بین مسلمین داشتند. در ایران معاصر حدود 150 سلسله و انشعاب صوفیه گزارش شده است که از این تعداد چهل مورد آنها فعال هستند و در شهرهای مختلف، دارای پایگاه (خانقاه رسمی یا خانگی) بوده و به عضوگیری و اشاعۀ افکار خود می‌پردازد.
ازآنجاکه فرقه‌های صوفیه گاه حضور و ظهوری پررنگ در اجتماع مسلمانان داشته‌اند، بدعت‌ها و آسیب‌های آنها نیز همۀ حوزه‌های مختلف فردی، اجتماعی، دینی، سیاسی و ... را هدف قرار می‌دهد و دقیقاً به همین دلیل منتقدان تصوف نیز در طول تاریخ محدود به یک طیف خاص نبوده و جریان‌های مختلفی با پیشینه‌های فکری متفاوت هر کدام از منظرگاه خود این فرقه را هدف نقادی قرار داده‌اند. عالمان و فقیهان دینی بر رفتارها و گفتارهای خلاف شرع صوفیه مانند شاهدبازی، شطحیات، سماع، خانقاه‌نشینی، ریاضت‌های شاقه و ترک فرایض و استخفاف رسوم دینی مثل حج و ... انگشت نهاده و اعتقادات صوفیه در زمینۀ حلول و اتحاد و ولایت و اقطاب، نبوت و مهدویت نوعیه و ... را به دلیل مخالفت با نصوص دینی و اصول مسلم عقلی نقد می‌کردند.
اگرچه ردیه‌نویسی بر تصوف در قرن چهارده و پانزدهم نیز جسته‌وگریخته ادامه پیدا کرده است، در زمان کنونی فعالیت‌های انتقادی و بازدارندۀ فرهنگی، با گسترۀ نفوذ کمی و کیفی تصوف و میزان فعالیت‌های ترویجی و تبلیغی آنها تناسب ندارد. در چنین فضا و احوالاتی که جامعه علمی شاهد صرفاً فضایی یک‌طرفه در حمایت از میراث و تعالیم تصوف و مدح و ثنای مشاهیر صوفیه بود، برپایی همایشی ملی در راستای بازخوانی انتقادی این جریان کلید خورد تا فضای تک‌ساحتی موجود را به سمت اعتدال پیش برد و فرصت شنیدن و شنواندن صداهای دیگر محققان و نویسندگان را مهیا کند و تلاشی گرچه اندک، برای پرکردن این خلأ فکری در جامعۀ ایران صورت داده شود.
نخستین همایش تصوف‌شناسی با عنوان «تصوف؛ شاخه‌ها و نقدها» به دنبال فراخوان اندیشه‌وران دردشناسی بود که صبورانه و مخلصانه در این راه گام نهند و با تولید ادبیات علمی در این خصوص، راه روشنی فراروی جامعۀ اسلامی ایران و به‌ویژه نسل جوان قرار دهند. از میان مقالات متعددی که به دبیرخانۀ همایش ارسال شده است، حدود پنجاه مقاله در این دو جلد انتشار یافته‌اند که به موضوعاتی چون عقل و شهود در تصوف؛ تصوف و قرآن و حدیث؛ شریعت و شریعت‌گریزی در تصوف؛ تقدیس ابلیس؛ اندیشۀ توحیدی و وحدت وجود در تصوف؛ ولایت و مهدویت در تصوف؛ آداب و سلوک صوفیانه؛ مواجهۀ عالمان، روشنفکران و مستشرقان با تصوف؛ تاریخ، شخصیت‌ها و فرق تصوف در ترازوی نقد؛ و نفوذ فرهنگ تصوف پرداخته‌اند.[۱]
پانويس