محسن فانی کشمیری (نامعلوم – 1082ق)، شاعر و یکی از دانشمندان عصر خود در کشمیر بشمار می‌رود. آثار مشهور او «دبستان مذاهب» و دیوان اوست.

زندگی، شعر، شهرت=

فانی کشمیری، محسن بن حسن
فانی کشمیری، محسن بن حسن
نام کامل	محسن فانی کشمیری
تخلص	فانی
نام پدر	حسن کشمیری
محل تولد	قطب‌الدین پوره در سرینگر، کشمیر
رحلت	1082ق
پیشه	از شیوخ و شاعران
اطلاعات علمی
سبک نوشتاری	سبک هندی
شاگردان	غنی کشمیری; اسلم سالم کشمیری; اصلح کشمیری;
برخی آثار	دبستان مذاهب; اخلاق عالم آراء «اخلاق محسنی»; دیوان محسن فانی;
	v; t; e;

شهرتش از زمانی آغاز شد که کتاب معروفش به نام «دبستان مذاهب» در قرن نوزدهم به دست مرحوم سرویلیام جونز افتاد.

محسن فانی در سنه نامعلومی در کشمیر در خانه شیخ حسن پا به عرصه وجود گذارد. به قول میرشیرعلی خان لودی، مردی فاضل و متبحر و صاحب‌جاه و پاکیزه‌روزگار و خوش‌خو و خوش‌صحبت بود.

پیرغلام‌حسن (وفات 1898م) در «تاریخ کشمیر» پس از بیان این نکته که فانی از نزدیکان شیخ یعقوب صوفی شاعر بزرگ کشمیر بود، می‌نگارد: «بعد تحصیل کمالات علوم عقلی و نقلی، اطراف و اکناف هندوستان را سیاحت نمود و نیک ‌و بد زمانه بسیار آزموده و با هر ملت آشنایی کرده، تحقیقات حالات مذاهب و ملل به‌خوبی ساخته، کتاب دبستان مذاهب تصنیف فرمود».

فانی چنان‌که از تذکره‌ها استنباط می‌گردد، در کودکی علاقه فراوان به شعر و فلسفه داشت. به قول صوفی، فانی پس از تحصیل علوم متداول در کشمیر به سایر نقاط هند و بعداً به بلخ مسافرت نمود و در آنجا به خدمت نذر محمد خان والی بلخ درآمد. در آن دوره قصایدی در تحسین ممدوح خود ساخت. بعد از مدتی بلخ را ترک کرد، به هند بازگشت و با شاهزاده داراشکوه آشنا شد. چند روزی در ایالت اله‌آباد مقام قاضی‌القضات را داشت. در اله‌آباد با درویشی به نام محب‌الله آشنا شد و وی را به مریدی پذیرفت. در این زمان بخت از وی روی برگرفت. چنانچه آورده‌اند سلطان مرادبخش پس از فتح بلخ و ضبط اموال نذر محمد خان، والی آن صفحات، نسخه‌ای از دیوان شیخ فانی را به دست آورد و دریافت که فانی در مدح والی قصیده‌ای سروده است. این امر موجب عدم رضایت شاه جهان گردید و او را از منصب رسمی معزول ساخت. فانی به کشمیر بازگشت و بقیه عمر را همواره به تدریس و افاده در مولد خود گذرانید.