حکمت اصول سیاسی اسلام: ترجمه و تفسیر فرمان مبارک امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام به مالک اشتر
| حکمت اصول سیاسی اسلام: ترجمه و تفسیر فرمان مبارک امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام به مالک اشتر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جعفری، محمد تقی (مؤلف) |
| ناشر | بنیاد نهج‌البلاغه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1373 |
| چاپ | دوم |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
حکمت اصول سیاسی اسلام، تألیف محمدتقی جعفری (1302-1377ش) تفسیری است بر فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر برای اداره جامعه مصر، که به دلیل جامعیت آن، در واقع طرق مدیریت را به همه انسانها در همه شرایط و موقعیت‌ها و همه دورانها ارائه می‌کند.
نویسنده با تعریف سیاست در نگرش اسلامی، به مدیریت و توجیه و تنظیم زندگی اجتماعی انسانها در مسیر حیات معقول، و منفوربودن سیاست در نزد عموم مردم اشاره کرده است و علت آن را عملکرد بد سیاستمداران بیان می‌کند. عدالت سیاسی علی(ع)، بزرگ‌ترین عنصر رشد و کمال انسانیت است. نویسنده با نظری اجمالی، تاریخ سیاسی یونان را بیان کرده و تألیفات و تحقیقات مسلمین در مسائل سیاسی و فلسفه سیاسی اسلام را به دو دسته تقسیم می‌کند: دسته اول، حکمت عملی که همان سیاست مدن است و معمولاً فقها در ابواب فقه با عنوان سیاسات از آن نام می‌برند؛ و دسته دوم، تحقیقات مستقل در فلسفه سیاسی اسلام، که حدود چهل کتاب از مؤلفان مختلف در اینجا بیان شده است. او سپس ضرورت اشتراک همه افراد بشری را از دیدگاه قرآن و سنت و عقل و اجماع بررسی کرده است.
موضوعات مطرح شده در فرمان مبارک علی(ع) که نویسنده به توضیح تفصیلی آن پرداخته است عبارتند از:
مبادی حقوق کلی انسانها (که یک مقایسه اجمالی نیز با اعلامیه جهانی حقوق بشر انجام داده است)، دریافت مالیات، جهاد برای دفع دشمنان، اصلاح و هدایت مردم، آبادانی شهرها، مبانی کرامت و آزادی انسانها، و توصیه به خوسازی مالک اشتر و دستورهایی که خطاب به شخص مالک در این نامه وجود دارد. به همین مناسبت است که امام علی(ع) از تقوا بحث کرده و تقوای سیاسی را آمادگی کامل سیاستمدار برای به‌دست آوردن و به کار بستن کامل معلومات و تجارت و بهره‌برداری از استعدادهای مربوط به توجیه حیات معقول جامعه با کمال اخلاص، تعریف کرده است، و تقوای سیاسی زمامدار، شرط لازم تحقق تقوا در منشهای اجتماعی ذکر شده است.
نویسنده، رحمت و محبت و لطف از اعمال قلب در حق مردم، عفو و اغماض، پافشاری بر حق و عدل، تحمل شنیدن حق، تلاش برای رفع عقده در میان مردم و حسن ظن بر رعیت را، از صفات کمالیه زمامدار اسلامی برشمرده است.
عقل رشد یافته، ایمان، عدالت، بلوغ، فقاهت، حسن زمامداری و برخورداری از کرامت و سخاوت، مرد بودن و مشروعیت ولایت، از شرایط فقهی لازم برای زمامداراست، که مؤلف از آنها سخن به میان آورده است.
مؤلف سپس درباره حاکمیت خداوند و سازگاری آن با حکومت مردم بر مردم بحث کرده و حکومت مردم بر مردم را ناشی از اشباع حس آرمانگرایی مردم در زندگی اجتماعی ذکر کرده است؛ زیرا حاکمیت الله عبارت است از حکومت روح و مدیریت آن بر صفات و فعالیت‌های انسانی؛ و هدف اصلی چنین حکومتی عبارت است از تقویت دو بعد مادی و معنوی مردم و تقلیل دردها و تأمین آسایش آنان در مسیر اهداف اعلای زندگی، که حیات معقول نامیده می‌شود.این همان واقعیت عینی است که حکومت مردم بر مردم را به واقعیت تبدیل می‌کند و حق حیات، حق کرامت و حق آزادی معقول را از حقوق طبیعی مردم برشمرده؛ که هیچ کدام از آنها با شرط حق حاکمیت تصفیه روحی انسانها در حق خویشتن منافات ندارد.
شورا و اهمیت آن، سند و دلیل اصالت شورا (که عقل و نقل است) و موضوع مشورت در اسلام، موضوعات دیگری است که در این کتاب درباره آن بحث شده است.
دستور به رعایت تساوی مردم جامعه، یکی از دستورهایی است که در سی جمله از جملات امام علی(ع) به آن سفارش شده و مؤلف آن موارد را ذکر و تفسیر کرده است. به‌طور کلی در این فرمان، انسانها در همه جوامع و در همه قرون و اعصار بدون هیچ‌گونه تبعیض، از شایسته‌ترین سیاست و حقوق و اقتصاد و فرهنگ به معنای عام، به‌طوری برخوردار می‌گردند که می‌توانند با یکدیگر در مسیر حیات معقول قرار بگیرند.
طبقات (نهادها یا سازمانها)، از موضوعات دیگری است که در فرمان امام علی(ع) به آن توجه شده است. وزارت و شرایط آن، ارتشیان و سایر نهادها، از جمله مباحثی است که به آنها پرداخته شده است. صلح و جنگ از مباحث دیگری است که مؤلف بدان اشاره کرده و دیدگاه‌های گوناگون درباره جنگ و صلح را بیان کرده است. او از مطلوبیت صلح و صفا در اسلام سخن به میان آورده و از انحراف از صیانت ذات را اصل‌الاصول جنگ و کینه‌توزی ذکر می‌کند.[۱]
پانویس
- ↑ حقیقت، سید صادق، ص178-180
منابع مقاله
حقیقت، سید صادق، اندیشه سیاسی در اسلام: کتاب‌شناسی توصیفی، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی، 1377ش.