جیهانی، ابوالقاسم بن احمد
| جیهانی، ابوالقاسم بن احمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابوالقاسم بن احمد جیهانی |
| نام پدر | احمد |
| رحلت | قبل از سال 320ق |
| پیشه | جهان‌گرد و جغرافی‌نگار |
| اطلاعات علمی | |
| برخی آثار | اشکال العالم |
ابوالقاسم بن احمد جیهانی (متوفی قبل از سال 320ق)، نخستین جهان‌گرد و جغرافی‌نگار ایرانی، صاحب کتاب «أشكال العالم».
شرح حال
از سرگذشت و زندگانی وی، هیچ‌گونه اطلاعی در دست نیست و هنوز معلوم نشده است که آیا مؤلف کتاب حاضر، همانا عبدالله محمد بن احمد جیهانی بوده است که کتاب جغرافیای وی در زمان ترجمه به فارسی، نام «أشكال العالم» به خود گرفته است یا اینکه مؤلف شخصیتی جداگانه داشته است[۱].
هیچ‌یک از منابع و مآخذ موجود، از مسافرت‌ها و تحقیقات محلی ابوعبدالله محمد بن احمد جیهانی، ذکری به میان نیاورده‌اند؛ درصورتی‌که متن کتاب «أشكال العالم» نشان می‌دهد که نویسنده آن، به زیارت مکه معظمه رفته و شهرهای شام، فلسطین، مصر، عراق و عربستان را گشته، ضمن دیدار آثار تاریخی، با شخصیت‌های چندی هم ملاقات داشته است. ضمنا در شهرهای عبادان و بصره به تحقیق پرداخته و از عسکر مکرم با کشتی، به اهواز مسافرت کرده است[۲].
همان طور که ابوعبدالله محمد بن احمد جیهانی در سال 365ق، در حال پیری، نامزد وزارت بوده، ابوالقاسم بن احمد جیهانی نیز در آن دوره می‌زیسته است که از سامانیان به‌ترتیب تا نوح بن منصور را در کتاب خود، یاد کرده است[۳].
متن کتاب نشان می‌دهد که ابوالقاسم بن احمد جیهانی، قبل از سال 320ق، در زمان خلافت المقتدر، در سیر و سیاحت بوده و به زیارت مکه مشرف شده است. از قرار معلوم، مؤلف ضمن اینکه به سیر و سیاحت پرداخته و شهرها را می‌دیده، به‌وسیله گزارشگران و خبرنگاران (اصحاب خبر) نیز اوضاع و احوال شهرها و کشورها را بررسی کرده و بر تحقیق و اطلاعات خود، می‌افزوده است. بدین تفصیل آیا نمی‌توان احتمال داد که ابوالقاسم احمد بن جیهانی، همان ابوعبدالله محمد بن احمد جیهانی بوده که پس از تفویض وزارت به عتبی در سال 309ق، زمانی که کاتب و شیخ العمید خراسان بوده، به مکه رفته و مسافرت تحقیقی سرزمین‌های عربی و غرب ایران را انجام داده است[۴].
آثار
برخی از تألیفات منسوب به وی، عبارتند از:
- المسالك و الممالك؛
- کتاب آیین؛
- مقالات كتب العهود للخلفاء و الأمراء؛
- كتاب الزيادات في كتاب الناسي في المقالات؛
- کتاب رسائل[۵].
پانویس
منابع مقاله
منصوری، فیروز، پیشگفتار کتاب «أشكال العالم»، اثر ابوالقاسم بن احمد جیهانی، مشهد، به‌نشر، چاپ اول، 1368.