شاپور تهرانی، ارجاسب بن خواجگی
| نام | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | خواجه خواجگی |
| متولد | 965ق |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | 1028 تا 1030 |
| اساتید | |
| برخی آثار | دیوان شاپور تهرانی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE28366AUTHORCODE |
ارجاسب بن خواجگی شاپور تهرانی (965-1028تا1030)، شاعر فارسی‌سرای شیعی مذهب نیمه‌ی دوم قرن دهم و نیمه اول قرن یازدهم.
ولادت
خواجه شرف‌الدین شاپور تهرانی رازی که در اصل ارجاسب نام داشته است، بنا به تصریح تذکره نویسان در 965 در تهران به دنیا آمد[۱]
او به خاندانی منسوب است که اگر چه شغل اصلی آنها تجارت و زراعت بوده، اما غالب افراد این خاندان از اهل علم و ادب به شمار می‌آیند. قدیم‌ترین فرد این حاندان خواجه شیخ علی تهرانی است که در اواسط عهد تیموریان می‌زیست و از بزرگان شهر ری در عهد خود بود[۲] و خواجه ارجاسب معروف به امیدی تهرانی (متوفای 925ق)، نیز از فرزندان اوست.
به نظر می‌رسد پدر شاپور پسر لهراسب، برادر امیدی باشد. اخلاف لهراسب در هند با پادشاهان بابری پیوند داشتند و خانواده بزرگ و با نفوذی بودند.[۳]
تحصیلات
دوران کودکی و بخشی از جوانی شاپور در ری به تحصیل علوم و دانشهای رایج گذشت. پس از تکمیل مهارت در فصاحت و بلاغت، او قدم در عرصه‌ی شاعری گذاشت. تخلص اولیه او فریبی بود. پس از اولین سفرش به هند، با همین تخلص شعر می‌سرود و از آن پس، به «شاهپور یا شاپور» تغییر تخلص داد.
او دوبار به هند سفر کرد. نخستین بار در سال نخست سلطنت شاه‌عباس اول راهی هند شد. به نظر می‌رسد ناکامی شاعر در ورود به دربار شاه‌عباس صفوی او را متوجه هند کرده باشد تا به قول خود عزتی که در ایران برایش حاصل نشد، در هند به دست آورد. شاپور پس از اقامت هفت ساله در لاهور در 1003ق به ایران بازگشت. سفر دوم او در 1019ق به همراه هیئتی دولتی از جانب شاه‌عباس به دربار بود.
شاپور در 1025ق به ایران بازگشت و بنا به تصریخ فخرالزمانی قزوینی در 1027 برای حج‌گزاری به حجاز رفت.
از زندگی او از این زمان به بعد چندان اطلاعی در دست نیست[۴].
وفات
درباره‌ی تاریخ درگذشتش نیز اقوال متفاوتی وجود دارد.گوپاموی اواسط 1050ق و سامی 1048ق را ذکر می‌کنند، اما آنچه معلوم است وی تا 1028ق یعنی زمان تألیف تذکره‌ی میخانه در قید حیات بوده است. از این رو این گفته که او بین سالهای 1028 تا 1030ق درگذشته است صحیح‌تر به نظر می‌رسد، از محل آرامگاه وی نیز اطلاعی در دست نیست.[۵]
پانويس
منابع مقاله
- شاپور تهرانی، دیوان شاپور تهرانی، تصحیح و تحقیق: دکتر یحیی کاردگر، انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، تابستان 1382
- کاردگر، یحیی، شاپور تهرانی،، پایگاه مجلات تخصصی نور، دانشنامه جهان اسلام جلد 26 (سینما - شرقاوی، عبدالله) (3 صفحه - از 203 تا 205).
وابسته‌ها
| شاپور تهرانی، ارجاسب بن خواجگی | |
|---|---|
 | |
ارجاسب بن خواجگی شاپور تهرانی، که به «امیدی تهرانی» معروف است، از شاعران نامی اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم بشمار می‌آید. از آثار شاپور، شیعی بودن او را می‌توان فهمید.
نام و نسب شاعر
نام شاعر در تذکره‌ها غالباً «شاپور» یا «شاهپور» ذکر شده است. تذکره خلاصة الاشعار که در زمان حیات شاعر تألیف شده، او را «خواجه شرف‌الدین شاپور» می‌نامد. عنوان «خواجه» نیز در سده‌های نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم برای کسانی که به بازرگانی سرگرم بوده‌اند، به‌کار میرفت. در تذکره‌های عرفات العاشقین، مخزن الغرایب، ریاض الشعرا، مجمع النفائس، نام اصلی شاعر «ارجاسب» ذکر شده است و در غالب تذکره‌ها صفت نسبی «تهرانی» یا «رازی» با اسم او همراه است. بنابراین نام کامل شاعر را می‌توان «خواجه شرف‌الدین شاپور (ارجاسب) تهرانی رازی» دانست. شاپور به خاندانی منسوب است که اگرچه شغل اصلی آنها تجارت و زراعت بوده، اما غالب افراد این خاندان از اهل علم و ادب بشمار می‌آیند.
تخلص
تخلص اولیه شاعر، «فریبی» بوده و تا سال 1003ق، که سال بازگشت از سفر اول است، با این تخلص شعر سروده است. به نظر می‌رسد، شاعر پس از اختیار تخلص «شاپور»، اشعاری را که با تخلص «فریبی» سروده، تغییر داده باشد[۱].
تاریخ تولد
هیچ‌یک از تذکره‌هایی که به احوال و آثار شاپور پرداختند، به تاریخ تولد او اشاره‌‌ای نکردند. مؤلف تذکره عرفات العاشقین وقتی جریان ملاقات خود را با شاپور در شهر لاهور شرح می‌دهد، می‌گوید که شاعر در اثنای بازگشت از سفر دوم خود، حدود شصت سال داشته است. ازآنجاکه همه تذکره‌ها، تاریخ بازگشت شاعر را از سفر دوم، سال 1025ق، نوشته‌اند، می‌توان با کم کردن عدد شصت از 1025ق، به تاریخ تولد شاعر دست یافت. بدین‌ترتیب می‌توان گفت تاریخ تقریبی تولد شاپور 965ق، است[۲].
اعتقادات
مروری گذرا در شعر شاپور، شیعی بودن او را آشکار می‌سازد. علاقه و ارادت شاعر به خاندان عصمت و طهارت از جای‌جای اشعار او پیداست و حکایت از آن دارد که او در عقیده خود مسلمانی راسخ و استوار است[۳].
آثار
دیوان شاپور تهرانی: شامل غزلیات، قصاید، مثنوی خسرو و شیرین، ترجیع‌بند و رباعیات[۴].
پانویس
منابع مقاله
کاردگر، یحیی، مقدمه «دیوان شاپور تهرانی»، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، 1382.