ابن بشران محمد بن احمد بن سهل واسطی
| ابن بشران محمد بن احمد بن سهل واسطی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن بُشْران یا بَشران، بشیران، ابوغالب محمد بن احمد بن سهل واسطى |
| نام پدر | احمد بن سهل |
| ولادت | 380ق |
| محل تولد | واسط، عراق |
| محل زندگی | عراق |
| رحلت | 462ق |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | ابن جلاب، ابن دینار كاتب، ابواسحاق رفاعى |
| شاگردان | ابوالمجد بن جهور، ابوالفضل بن جهور، ابو عبدالله محمد بن ابى نصر حمیدی |
| برخی آثار | مجموعه اشعار |
ابن بُشْران یا بَشران، بشیران، ابوغالب محمد بن احمد بن سهل واسطى معروف به ابن بشران و ابن خاله (380-462ق/990-1070م)، ادیب، شاعر و محدث.
باخرزی اشعار و شرح احوال او را یك‌بار ذیل «ابوغالب محمد بن احمد بن سهل الواسطى» آورده و بار دیگر ذیل «ابوغالب بن بشران الواسطى» و ظاهراً آن دو را، دو شخصیت جداگانه پنداشته است، اما مآخذ دیگر هر دو نام را برای یك تن ذكر كرده‌اند و آن اشعار را نیز به ابن بشران یا ابن خاله نسبت داده‌اند. وی شهرت ابن بشران را بر خویش نمى‌پسندیده است. علت این اكراه را از او پرسیدند و او در جواب گفت: بشران جد مادری من و پسر عم آن ابن بشران محدثى است كه در بغداد مى‌زیسته است.
ابن بشران به ابن خاله نیز مشهور بوده و گویا میان این شهرت و نسبت او به خالویش رابطه‌ای وجود داشته باشد.
ولادت
زادگاه وی، روستای نهرسایس، نزدیك واسط در عراق بود. ابن جوزی، سال ولادت او را 330ق/942م و ابن حجر، 385ق/995م ذكر كرده است، ولى به گفته خود ابن بشران تاریخ ولادتش 380ق/990م بوده است.
اساتید
ابن بشران برای حضور در درس بزرگان علم و ادب به واسط آمد و از استادانى چون ابن جلاب و ابن دینار كاتب، شاگرد ابوعلى فارسى، سود جست و در درس ابواسحاق رفاعى، شاگرد سیرافى شركت كرد و به گفته خود، نزد وی «هزار دیوان شعر» قرائت كرد و كتاب سیبویه را نزد ابن كردان خواند. كسانى كه وی از آنان روایت حدیث كرده است عبارتند از: احمد بن عبید بن بیری، ابوالفضل تمیمى، ابوالحسین على بن محمد بن عبدالرحیم، ابوالقاسم على بن طلحه، ابوعبدالله حسین بن حسن علوی، على بن حسن جاذری و احمد بن محمد بن مردویه و دیگران.
تخصص علمی، ویژگی اخلاقی
ابن بشران چندان در نحو، لغت، ادب و حدیث تبحر داشت كه از گوشه و كنار، طالبان علم و دانش برای استفاده از محضرش به واسط سفر مى‌كردند. وی روایت و درایت را در خود جمع كرده و دارای اخلاقى نیكو و بیانى شیوا بود. در ترویج و اشاعه ادب و دیوانهای شعر سهم بسزایى داشت.
شاگردان
او از زمره كسانى بود كه در نزد قاضیان واسط برای شهادت در محكمه از عدالت و وثوق لازم برخوردار بودند، ولى از آنجا كه به آیین معتزلیان گرایش داشت، در انزوا مى‌زیست. دشمنانش از این نكته سوء استفاده كرده نفرت عموم را علیه وی برانگیخته بودند. از این رو تنها بعضى از طالبان علم به خانه او رفت و آمد مى‌كردند. این مطلب را از ماجرای آخر عمر او كه تمام كتابهایش از طرف قاضى شهر به بهانه حفظ و حراست ضبط شد، و نیز از ابیاتى كه بعد از شنیدن این خبر سرود، مى‌توان به خوبى درك كرد، لذا ابن بشران نتوانست شاگردان بسیار تربیت كند. كسانى كه از وی روایت كرده‌اند عبارتند از: ابوالمجد بن جهور، ابوالفضل بن جهور، ابو عبدالله محمد بن ابى نصر حمیدی، على بن محمد بن جلابى، ابوعبدالله بن بنا، ابوالقاسم بن سمرقندی، ابوالفرج محمد بن عبیدالله قاضى بصره، ابونصر بن ماكولا و دیگران كه آخرین آنان فضل‌الله بن محمد عراقى است.
آثار
احتمال مى‌رود كه ابن بشران كتابى در شعر داشته كه شامل اشعار استادش ابواسحاق رفاعى هم بوده است. زركلى و كحاله، به اشتباه، وی را صاحب چندین كتاب مى‌دانند كه از آن جمله، دیوانى در اشعار عرب است. این اشتباه از آنجا ناشى شده كه در لسان المیزان «اَلْف‌َ دیوان» به «اَلّف‌َ دیواناً» تبدیل شده است. زركلى به نقل از یاقوت مى‌افزاید كه كتابهای وی در اثر گذشت زمان از بین رفته است، اما مقصود یاقوت، ظاهراً كتابهای كتابخانه او بوده است كه قبل از مرگ، آنها را وقف مدفن ابوبكر كرد. زركلى، كتاب فضائل بیت‌المقدس را هم به او نسبت مى‌دهد، حال آن‌كه این كتاب، تألیف ابوبكر محمد بن احمد بن محمد واسطى مقدسى (د 410ق/ 1019م) است.
از مجموعه اشعار وی، كه معانى عاطفى و زاهدانه در آنها غلبه دارد، 107 بیت به شرح زیر در منابع موجود است: 8 بیت با قافیه «ب»؛ 3 بیت با قافیه «ت»؛ 3 بیت با قافیه «ح»؛ 12 بیت با قافیه «ح‌ُ» و «ح‌ِ»؛ 8 بیت با قافیه «دا» و «دِ»؛ 23 بیت با قافیه «رِ» و «رُ»؛ 3 بیت با قافیه «س»؛ 14 بیت با قافیه «ضا»؛ 14 بیت با قافیه «ع‌ُ» و «ع‌ِ»؛ 3 بیت با قافیه «ف»؛ 5 بیت با قافیه «قا» و «قى»؛ 5 بیت با قافیه «كا»؛ 4 بیت با قافیه «لا»؛ 5 بیت با قافیه «م»؛ 7 بیت با قافیه «ه‌ِ» و «ه‌ُ». غالب این اشعار را منابع دیگر نیز نقل كرده‌اند. [۱]
پانویس
- ↑ بادکوبه هزاوه، احمد ، ج3، ص113-114
منابع مقاله
بادکوبه هزاوه، احمد، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.