صدر شهید، عمر بن عبدالعزیز
| صدر شهید، ع‍م‍رب‍ن عبدالعزیز | |
|---|---|
 | |
عمر بن عبدالعزیز صدر شهید (483-536ق)، از فقهای اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم، صاحب کتاب «الحيطان».
نام و نسب
وی امام حسام‌الدین عمر بن عبدالعزیز بن عمر بن مازه بخاری، ابومحمد، معروف به صدر شهید و بنا به گفته ابوالوفا قرشی، ملقب به «برهان‌الائمه» است[۱].
ولادت
وی در ماه صفر سال 483ق، در خانواده‌ای معروف به علم، سخاوت، کرامت و ریاست، متولد گردید[۲].
تحصیلات و شیوخ
وی تعلیم را از دامان پدر خویش، عبدالعزیز آغاز نمود و نزد علما و بزرگان بسیاری، کسب علم و دانش کرد که از جمله آنها، می‌توان از افراد زیر نام برد:
- ابوسعد احمد بن طیوری؛
- ابوطالب بن یوسف[۳].
شاگردان
افراد زیادی نزد وی به تحصیل علم پرداخته و از دانش او، بهره برده‌اند که از جمله آنها، عبارتند از:
- شرف‌الدین عمر بن محمد بن عمر (ابوحفص عقیلی) (متوفی 576ق)؛
- ابوعلی حسن بن مسعود بن علی بن وزیر خوارزمی (متوفی 543ق)؛
- ابوسعد عبدالکریم بن محمد سمعانی تمیمی (متوفی 562ق)، صاحب «الأنساب»؛
- محمد بن محمد بن محمد، ملقب به رضی‌الدین سرخسی (متوفی 544ق)، صاحب «المحيط الرضوي» یا «المحيط السرخسي»؛
- ابوالحسن علی بن ابی‌بکر بن عبدالجلیل رشدانی مرغینانی (متوفی 593ق)، صاحب «الهداية»[۴].
وفات
وی در واقعه قطوان (جنگی که میان سپاهیان سلجوقی در قطوان، در نزدیکی سمرقند به وقوع پیوست)، در ماه صفر سال 536ق، به شهادت رسید[۵].
آثار
وی آثار و تألیفات فراوانی را از خود به یادگار گذاشته است که برخی از آنها عبارتند از:
- الأجناس؛ که حاجی خلیفه آن را «واقعات الحسامي» نام نهاده است.
- أصول الفقه؛ که صاحب «الكشف» آن را «أصول حسام‌الدين» نامیده است.
- الجامع الصغير في الفروع؛ که به «جامع الصدر الشهيد» معروف است.
- شرح أدب القاضي لأبي‌يوسف.
- شرح أدب القاضي للخصاف.
- شرح الجامع الصغير؛ که از بهترین شروح «الجامع الصغير» امام محمد بن حسن شیبانی است.
- شرح الجامع الكبير؛
- عمدة المفتي و المستفتي؛
- الفتاوی الصغری؛
- الفتاوی الكبری؛
- كتاب التراويح؛
- كتاب التزكية؛
- كتاب شرح النفقات للخصاف؛
- كتاب الشيوع؛
- كتاب طبخ العصير؛
- كتاب المبسوط في الخلافيات[۶].
پانویس
منابع مقاله
عبدالله نذیر احمد، مقدمه کتاب «الحیطان»، اثر عمر بن عبدالعزیز صدر شهید، الريان، مکه مکرمه، چاپ اول، 1435ق/2014م.