جنى زهرة الآس في بناء مدينة فاس

جنى زهرة الآس في بناء مدينة فاس
پدیدآوران	جزنا‌یی‌، ابوالحسن‌ علی (نويسنده) ابن منصور، عبدالوهاب (محقق)
سال نشر	1411ق - 1991م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ف2ج4 329 DT
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جنی زهرة الآس في بناء مدينة فاس، اثر ابوالحسن علی جزنایی، یکی از مهم‌ترین نوشته‌های تاریخ محلی فاس است که با تحقیق عبدالوهاب بن منصور منتشر شده است.

اثر حاضر، در درجه نخست، تاریخ محلی فاس است، اما علاقه وافر مؤلف به ادب، موجب گردیده تا در ضمن آن، به ابیات بسیار و پاره‌ای از امثال و حکم مشهور آن دوره، استشهاد کند. اهمیت این موضوع، در آن است که بسیاری از متون ادبی و شعری مربوط به معاصران او، تنها از این رهگذر توانسته مجال بقا یابد. همچنین، نثر او، پیراسته‌تر از معاصرانش است و تا حدودی خود را از قید صنایع لفظی و ادبی متکلفانه این عصر، رهانیده؛ بااین‌حال، در ادب به او جایگاهی میانه داده‌اند.

مؤلف بر پایه موضوع فاس، روایات مربوط به تأسیس و تطور این شهر و جوامع آن را به‌همراه پاره‌ای استطرادات که از فایده تاریخی خالی نیست، درآمیخته است؛ کتاب هرچند سال‌شمار نیست، اما به ترتیب و تسلسل وقوع حوادث، اهمیت بسیار می‌دهد و غالبا به ذکر دقیق روز و ماه و سال، عنایت دارد. این کتاب، اثری است نقلی که داوری در باب روایات، اغلب در آن جایگاهی ندارد و هم از این جهت است که جزنایی در برخی موارد، به افسانه‌سرایی و اسطوره‌پردازی روی آورده است.

ابواب کتاب که از نظر حجم، تقریبا باهم برابرند، عبارتند از:

1. ذکر آنچه ادریسیان حسنی ساخته‌اند و روایاتی که از پیشوایان گذشته در باب آنها و ساکنان فاس به ما رسیده است؛ جزنایی در این باب، به‌اختصار از فضائل فاس، جغرافیا، ورود بربران به مغرب و فتوحات اسلامی در آن سرزمین، یاد کرده و سپس به اصل موضوع، یعنی ادریسیان و بنای فاس پرداخته و در این زمینه، آشکارا به خطط‌نگاری نزدیک شده است. این مطالب، برای پژوهشگران جغرافیای تاریخی فاس بسیار سودمند خواهد بود. مؤلف، ادریسیان و علویان را ستایش می‌کند و در اثبات انتساب مرینیان به علویان، سخت می‌کوشد.
2. کسانی که باروهای شهر را ساخته و آن را تکمیل کرده و نیز جامع قرویین و اندلسیین، خانه‌ها، آسیاب‌ها و حمام‌های منتهی بدان؛ این باب با درگیری‌های مغراوه و تأثیرات آنها بر شهرسازی فاس آغاز شده و در ادامه، وصف پل‌ها و دروازه‌های شهر آمده است.

ملاحظات مؤلف در توصیف دقیق جامع قرویین و اندلسیین، مصالح ساختمان، جلوه‌های هنری و قندیل‌های آن، وضوخانه و کتیبه‌ها، موجب شگفتی است. او قسمت‌های مختلف جامع قرویین را جزءبه‌جزء تشریح کرده و سپس به خطیبان و امامان مساجد، اشاره می‌کند. این بخش از کتاب، مطالب بسیار مهم، اما پراکنده‌ای در تاریخ فرهنگی دارد.

منابع مقاله

فرهمند، یونس، «جنی زهرة الآس في بناء مدينة فاس: پژوهشی در تاریخ‌نگاری محلی مغرب اسلامی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهشنامه تاریخ، زمستان 1386- شماره 9، به آدرس: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/329882/