تاریخ تحول محاکم و دادرسی در ایران با تکیه بر اسناد ملی تا 1320ش
| تاریخ تحول محاکم و دادرسی در ایران با تکیه بر اسناد ملی تا 1320ش | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لطفی‌نیا، مهشید (نویسنده) |
| ناشر | ندای تاریخ |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 5ـ76ـ8875ـ600ـ978 |
| تعداد جلد | 2ج |
| کد کنگره | |
تاریخ تحول محاکم و دادرسی در ایران با تکیه بر اسناد ملی تا 1320ش تألیف مهشید لطفی‌نیا؛ این کتاب سیر تحول محاکم و دادرسی را در ایران تا سال 1320 شمسی مورد بررسی قرار داده است و با تأکید بر اسناد دادرسی و محاکم دورۀ قاجار می‌کوشد با نگاهی عمیق و جامع، نظام دادخواهی و دادرسی ایران را در طول تاریخ به طور خلاصه مورد توجه قرار می دهد.
ساختار
کتاب در دو جلد و هر جلد از دو فصل تشکیل شده است.
گزارش محتوا
دادرسی قضایی در طول تاریخ با عبور از فرازونشیب بسیار، به طور پیوسته با تحول و دگرگونی روبرو بوده است. کشور ایران از جمله سرزمین‌هایی است که تقریباً هرگز دچار رکود و سکون قضایی نبوده است و ذهن و اندیشۀ گروه‌های انسانی موجود در آن همواره در مسیر قانون‌گذاری مدون و دادرسی عادلانه پویایی داشته است.
به طور کلی روند دادخواهی و دادرسی در بیشتر تمدن‌ها فرازونشیب‌های تاریخی تحولات و دگرگونی‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. به‌تدریج حقوق فطری و بنیادین انسان‌ها به رسمیت شناخته شد و پیامبران الهی و اندیشمندان و مصلحان اجتماعی درصدد بهبود دادرسی و حیات معنوی هم‌نوعان خود برآمدند.
این کتاب سیر تحول محاکم و دادرسی را در ایران تا سال 1320 شمسی مورد بررسی قرار داده است و با تأکید بر اسناد دادرسی و محاکم دورۀ قاجار می‌کوشد با نگاهی عمیق و جامع، نظام دادخواهی و دادرسی ایران را در طول تاریخ به طور خلاصه مورد توجه قرار می دهد؛ چراکه بدون بررسی پیشینۀ دادرسی و محاکم در ایران، روند بررسی دادخواهی و دادرسی در محاکم دورۀ تحقیق با ابهام‌های زیادی برخورد می‌کند و درک مفاهیم حقوقی دادرسی ارائه‌شده تقریباً غیرممکن خواهد بود.
بخش نخست کتاب با عنوان «کلیات»، دربرگیرندۀ بررسی سیر تحول محاکم و دادرسی دورۀ پیش از اسلام تا دورۀ اسلامی و در ادامه شروع دورۀ قاجار است. این بخش مروری است بر روند دادرسی در دوره‌های تاریخی و اسلامی شامل دورۀ نخستین اسلام، امامت و دادرسی حضرت علی (ع) تا شروع حملۀ مغول و تأثیر قوانین و اصول محاکمات یاسانامۀ مغولی در نظام حقوقی ایران و مرحلۀ بعدی بررسی به نظام حقوقی و دادرسی دورۀ صفوی تا شروع دورۀ قاجار پرداخته است.
فصل اول به سیر تحول محاکم و دادرسی دورۀ قاجار تا دورۀ ناصری می‌پردازد. از قرارداد ترکمانچای و آغاز رژیم قضاوت کنسولی دورۀ فتحعلی‌شاه تا تأسیس دیوانخانۀ عدلیۀ محمدشاه و از اصلاحات قضایی قائم‌مقام فراهانی و کوشش در صدور فرمان منع شکنجه متهمان و مجرمان تا نحوۀ دادرسی حاکم بر جامعه و محاکم شرع و عرف از جمله مباحث این فصل به شمار می‌روند.
فصل دوم به تشریح محاکم دورۀ ناصری تا انقلاب مشروطیت می‌پردازد. در این فصل مباحثی چون تأسیس وزارت عدلیه، دیوان مظالم، دیوانخانه عدالت، ایجاد صندوق‌های عدالت و استقلال قضایی محاکم قضایی، حقوق اقلیت‌ها و واگذاری صلاحیت محاکمه و دادرسی اتباع بیگانه به وزارت امور خارجه، اصلاحات قضایی امیرکبیر، اصلاحات قضایی میرزا حسین‌خان سپهسالار، دستورالعمل‌های قضایی و شیوۀ دادرسی دورۀ پیش از مشروطه مطرح شده است. در پایان این فصل، اسناد نمونه همراه با بازنویسی اسناد ارائه‌شده و تصاویر برگزیده آورده شده است.
جلد دوم کتاب نیز دربرگیرندۀ دو فصل است. در فصل نخست تحول محاکم و دادرسی دورۀ مشروطه تا دورۀ علی‌اکبر داور بررسی شده است. فصل دوم نیز تحولات قضایی ایران از دورۀ داور تا 1320 شمسی را بررسی می‌کند. در پایان نیز نتیجه‌گیری مباحث آمده است. همچنین در این جلد نیز مهم‌ترین اسناد موردنیاز ارائه شده است.[۱]
پانويس