برگی دیگر از دفتر لسان‌الدوله (کشف یک سرقت علمی)

برگی دیگر از دفتر لسان‌الدوله
پدیدآوران	شریف کاظمی، زهرا (نویسنده)
ناشر	نشر ندای تاریخ
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۶ش
موضوع	لسا‌ن‌الدوله‌، علی‌. رسا‌له‌ مختصر,ملکم‌، ۱۲۴۹-۱۳۲۶ق‌. رسا‌له‌ صراطا‌لمستقیم‌,سرقت‌ ادبی‌ -- ایران‌
کد کنگره	‏

برگی دیگر از دفتر لسان‌الدوله (کشف یک سرقت علمی) تألیف زهرا شریف کاظمی؛ پژوهش حاضر به این مطلب اختصاص دارد که «رساله مختصر منسوب به لسان الدوله» متعلق به اوست یا استنساخ کتاب «صراط المستقیم ملکم خان» است. بررسی و تطابق این دو نشان می‌دهد که علی رغم تلاش لسان الدوله و مکتوب او در ابتدای نسخه مبنی بر منسوب نمودن آن به خود، شواهد و قراین نشان دهنده‌ی این است که وی صاحب اثر نبوده و رساله فوق الذکر همان صراط المستقیم ملکم خان است که وی با دخل و تصرف و همچنین حذف و اضافه‌هایی متعدد در متن، نسخه را به خود نسبت داده که مصداق عینی از سرقت علمی در دوره‌ی قاجار است.

ساختار

کتاب در چهار فصل به نگارش درآمده است.

فصل اول- مفاهیم نظری: این فصل به مفهوم نظری انتحال و سرقت علمی اختصاص داده شده است.

فصل دوم- سرگذشت کتابخانه سلطنتی: در این فصل نیم نگاهی به علت وجودی تأسیس کتابخانه سلطنتی به زندگی لسان الدوله و شرح محاکمات وی و شرکائش پرداخته شده است.

فصل سوم- معرفی نسخه

فصل چهارم- صراط المستقیم ملکم خان یا رساله مختصر لسان الدوله

در دو فصل اخیر نیز بعد از معرفی نسخه‌ی صراط المستقیم به تطابق دو نسخه صراط المستقیم و رساله مختصر، میزان سرقت علمی با ارائه‌ی استناد، آورده شده است.

گزارش کتاب

کتاب و کتابخانه در ایران فراز و نشیب زیادی را به خود دیده است. پادشاهان در طول دوره خود همواره به کتاب سازی و استنساخ در زمانی که چاپ در ایران رونق نداشت اقدام نموده اند. این امردر دوره‌ی قاجار نیز همچنان ادامه داشت. کتابخانه‌ای به دستور ناصرالدین شاه (1275-1228 ش) مخصوص کتب سلطنتی بنا گردید که کلیه‌ی کتب اعم از خطی و چاپی، مرقعات نفیس و. ..در آنجا جمع آوری گردید و زیر نظر مستقیم وی اداره می‌شد. بعد از مرگ ناصرالدین شاه و جلوس مظفرالدین شاه (1285-1275 ش)، کتابدار باشی مجموعه‌ی مذکور، یکی از همراهان وی بود که از تبریز با او آمده بود. بدین ترتیب بود که علی کتابدارباشی (لسان الدوله) در طول مدت یازده سال سلطنت مظفرالدین شاه از(1313 تا 1324 ق) مدیریت و کتابداری مجموعه مذکوررا بر عهده داشت. اما پس از مرگ مظفرالدین شاه و به تخت نشستن محمدعلی شاه، کتابدارباشی مجبور به واگذاری کتابخانه گردید. وی درطول تصدی‌اش کتاب‌های زیادی از کتابخانه خارج و با همدستی تنی چند از درباریان و پسرانش با صحافی مجدد کتاب ها، آن‌ها را به فروش رسانده بود. بعد از اینکه موضوع سرقت از کتابخانه‌ی سلطنتی برملا شد، خانه‌ی وی مورد بازرسی قرار گرفت و بخشی از کتب مسروقه به کتابخانه بازگردانده شد و به دنبال آن لسان الدوله و همدستانش توقیف و به عدلیه جهت بازجویی معرفی و سپس محاکمه گردیدند. در زمان حاضر سرقت ادبی یا انتحال (به خود منسوب کردن سخن دیگری) به حوزه‌ی علوم نیز کشیده شده است و امروزه از آن به عنوان «سرقت علمی» نام برده می‌شود. پژوهش حاضر به این مطلب اختصاص دارد که «رساله مختصر منسوب به لسان الدوله» متعلق به اوست یا استنساخ کتاب «صرالط المستقیم ملکم خان» است. بررسی و تطابق رساله مختصر با صراط المستقیم ملکم خان نشان می‌دهد که علی رغم تلاش لسان الدوله و مکتوب او در ابتدای نسخه مبنی بر منسوب نمودن آن به خود، شواهد و قراین نشان دهنده‌ی این است که وی صاحب اثر نبوده و رساله فوق الذکر همان صراط المستقیم ملکم خان است که وی با دخل و تصرف و همچنین حذف و اضافه‌هایی متعدد در متن، نسخه را به خود نسبت داده که مصداق عینی از سرقت علمی در دوره‌ی قاجار است.

شیوه‌ی گردآوری مطالب دراین کتاب به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی است که در چهار فصل نوشته شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران