یادی از روزهای رفته؛ خاطرات حسن مشرف نفیسی (مشرف‌الدوله)
| یادی از روزهای رفته؛ خاطرات حسن مشرف نفیسی (مشرف الدوله) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اتحادیه، منصوره (نویسنده) |
| ناشر | نشر تاریخ ایران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۷ش |
| شابک | 0-16-8687-600-978 |
| کد کنگره | |
یادی از روزهای رفته؛ خاطرات حسن مشرف نفیسی (مشرف الدوله) تألیف منصوره اتحادیه(نظام مافی)، در سال‌های اخیر خاطرات بسیاری از سیاسمتداران دوران قاجار و پهلوی منتشر شده‌اند که هرکدام در جای خود ارزشمند هستند و به مورخین امروز این امکان را می‌دهند که به اطلاعات مفید و تازه‌ای دسترسی یابند. واضح است که این خاطره نگاران، یادداشت‌های خود را به منظوری خاص می‌نوشتند و بی شک بیش از هرچیز هدفشان توضیح یا توجیه سهم و نقششان در وقایع کشور بود. در این بین خاطرات مشرف نفیسی که سال‌های 50-1320ش را در برمی‌گیرد، از این قاعده کلی مستثنی نیست.
ساختار
کتاب از سه جلد تشکیل شده است. عناوین اصلی جلد اول:
کتاب اول: پس از هفت سال
کتاب دوم: تاریخ دوره مشروطه
کتاب سوم: تاریخ سلسله پهلوی (از کودتا تا جنگ جهانی دوم)
کتاب چهارم: ایران در جنگ جهانی دوم
عناوین اصلی جلد دوم:
کتاب پنجم: گسترش هرج و مرج در ایران
کتاب ششم: ایران پس از پایان جنگ جهانی دوم
عناوین اصلی جلد سوم:
کتاب هفتم: زمامداری دکتر مصدق
کتاب هشتم: ایران کشور تحت الحمایه آمریکا و انگلیس
کتاب نهم: پیدایش آریامهر
کتاب دهم: هنرنمایی‌های آریامهر
گزارش کتاب
در سال‌های اخیر خاطرات بسیاری از سیاستمداران دوران قاجار و پهلوی منتشر شده‌اند که هرکدام در جای خود ارزشمند هستند و به مورخین امروز این امکان را می‌دهند که به اطلاعات مفید و تازه‌ای دسترسی یابند. واضح است که این خاطره نگاران، یادداشت‌های خود را به منظوری خاص می‌نوشتند و بی شک بیش از هرچیز هدفشان توضیح یا توجیه سهم و نقششان در وقایع کشور بود. در این بین خاطرات مشرف نفیسی که سال‌های 50- 1320 ش را دربرمی‌گیرد، از این قاعده کلی مستثنی نیست.
با هر خاطرات جدیدی که منتشر می‌شود، نه تنها اطلاعات درباره‌ی گذشته افزایش می‌یابد، بلکه پیچیدگی‌های مسائل از نظر مورخ روشن تر می گردد. روابط میان رجال در صحنه‌ی عمومی و خصوصی اهمیت بسیاری دارد که خیلی اوقات از خلال خاطراتشان بروز می‌یابد و بر عهده‌ی مورخ است که به هنگام مقابله و مقایسه‌ی این اطلاعات جدید،به حقیقتی هرچند نسبی راه یابد. اطلاعات جدیدی که از خلال این خاطرات به دست می‌آید به مورخین امکان بازنگری تاریخ و نتیجه‌گیری‌های جدیدتری می‌دهد که بسیار ارزشمند است. نفیسی خاطراتش را در فرانسه در سال 1340 ش آغاز کرد و در 1348 به پایان رساند. وی پسر ناظم الاطباء طبیب مظفرالدین شاه بود. وی برادر مؤدب نفیسی سرپرست محمدرضا ولیعهد رضاشاه بود و یکی از برادران او سعید نفیسی نویسنده‌ی به نام کشور بود. نفیسی با مرکز قدرت ارتباط داشت و به خاطر نسبت‌های خانوادگی با بسیاری از رجال آشنایی داشت و به همین سبب از خیلی جریانات سیاسی مطلع بود که از این جهت خاطرات وی را ممتاز می‌کند.
وقتی نفیسی در اروپا تحصیل می‌کرد جنگ جهانی اول آغاز شد، بنابراین به ناچار او به ایران بازگشت و تا پایان جنگ در ایران اقامت کرد. او سپس به فرانسه رفت و تحصیلاتش را در رشته‌ی اقتصاد و حقوق تکمیل کرد و پس از اخذ درجه‌ی دکترا در سال 1303 به ایران بازگشت. او مدتی رئیس یکی از ادارات مالیه‌ی تهران بود، بعد ریاست محکمه‌ی تجارت تهران به وی واگذار شد. نفیسی در سال 1313 ریاست شرکت بیمه‌ی ایران را به عهده داشت و همزمان دفتر وکالت در تهران باز کرد و مشاورت حقوقی شرکت نفت را به عهده گرفت. نفیسی از این سمت به هنگام اشغال ایران توسط قوای متفقین استعفا داد.
فروغی پس از سقوط رضاشاه قصد داشت که وزارت فوائد عامه را به نفیسی تفویض کند، اما نفیسی به وزارت دارایی علاقه نشان داد که با تخصص او بیشتر تناسب داشت. یکی از اولین اقداماتش در مسئولیت جدید انعقاد قرار داد با دولت انگلستان در مورد تعیین نرخ تبدیل لیره‌ی استرلینگ به ریال ایران بود. بعدها این توافقنامه دستآویزی جهت حمله طیف‌های مختلف سیاسی به نفیسی شد، از حزب توده گرفته تا مصدق. بنابراین کابینه سقوط کرد و نفیسی همه‌ی عمرش به عبث مورد حمله و اتهام قرار گرفت که به نفع انگلیسی‌ها عمل کرده است. او پس از پایان جنگ در مرداد 1324 سفری به اروپا کرد، در مراجعت به پیشنهاد ابتهاج به عنوان عضو علی البدل در بانک بین الملل که در واشنگتن تشکیل شد، به آمریکا اعزام گردید. در سال 1329 به ریاست برنامه‌ی هفت ساله‌ی سازمان برنامه تعیین شد. او در دوره‌ی ریاست وزرایی رزم آرا مجبور به استعفا شد، بنابراین برای مدتی در فرانسه اقامت کرد. او پس از مراجعت برای بار دوم به ریاست سازمان برنامه منصوب شد. نفیسی طی دوره‌ای که دکتر مصدق نخست وزیر بود و حتی به هنگام جنبش ملی شدن نفت در خارج از کشور اقامت داشت. پس از آن نیز تا مدتی کاری به او رجوع نشد. در سال 1335 برای بار دوم به ریاست بیمه‌ی ایران گماشته شد. در سال 1341 علیه او پرونده سازی شد، به همین جهت برای مدتی بلاتکلیف ماند تا سرانجام از او اعاده‌ی حیثیت شد و اجازه‌ی خروج از کشور گرفت. همانطور که اشاره شد، نفیسی از سال 1340 آغاز به نوشتن خاطراتش کرد که در سال 1348 آن را به پایان رساند. او در طی این سال‌ها در پاریس اقامت داشت و گهگاهی به ایران سفر می‌کرد و بدین ترتیب از جریانات تازه باخبر می‌شد. در روزهای بی کاری و غربت شاید مرور اتفاقات گذشته، برای او اندوهناک و ملال آور بود، ولی چون هدفش توضیح گذشته برای عبرت آموزی بود، آن را با پشتکار و اراده انجام می‌داد. شاید هم او از این راه تسلی خاطر می‌یافت. نفیسی دلیل نوشتن خاطراتش را اینطور توضیح می‌دهد که در برابر فجایعی که دامنگیرش شد، «خلاف مردانگی» بود که هیچ نگوید. البته خاطرات نفیسی فقط تفسیر شخصی او از وقایعی که در آن نقش داشت یا ناظرش بود نیست، بلکه هدف غایی‌اش نگارش برای ارائه‌ی تاریخ معاصر ایران بود. وی سیر نزولی کشور را تجزیه و تحلیل می‌کند و در صدد فهمیدن چرایی انحطاط کشور بوده است و اینکه چه عواملی مانع پیشرفت شخصی او در کارش می‌شدند. ضمنا او می‌خواهد خاطراتش درس عبرتی برای آیندگان باشد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران