الجامع الكبير
| الجامع الكبير | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیبانی، محمد بن حسن (نويسنده) |
| ناشر | مطبعه الاستقامه |
| مکان نشر | هند - حیدرآباد |
| سال نشر | 1356ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ش8 ج22 171/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الجامع الكبير، اثر محمد بن حسن شیبانی (متوفی 189ق)، کتابی مهم در فروع فقه حنفی در قرن دوم می‌باشد.
انگیزه اصلی شیبانی برای تألیف کتاب، برطبق نظر برخی از مؤلفان، آن بوده که مبانی و مبادی احکام و مسائل فقهی را بیان کند؛ به‌ویژه آن مبانی که بر پایه دقایق ادبیات عرب و علوم دیگر استوار است و مردم از آن‌ها آگاهی ندارند. تاریخ دقیق تألیف آن معلوم نیست، ولی گفته‌اند که کتاب پس از «الجامع الصغير» تألیف شده است.
ظاهراً شیبانی مطالب «الجامع الكبير» را علاوه بر استادش، ابویوسف، از دیگر علمای عراق نیز اخذ کرده است. ابوحفص کبیر (متوفی ۲۶۴ق)، علی بن معبد (متوفی ۲۱۸ق)، ابوسلیمان جوزجانی (متوفی بعد از ۲۰۰ق)، هشام بن عبیداللّه رازی و محمد بن سماعه (متوفی ۲۳۳ق)، کتاب را از استادشان، شیبانی، نقل کرده‌اند.
شیبانی پس از نخستین نگارش کتاب، ابواب و مسائل دیگری به آن افزود و بعضی عبارات را روان‌تر و زیباتر کرد و شاگردانش تحریر دوم کتاب را هم از او روایت کردند. به نوشته ندوی، تعابیر کتاب نشان می‌دهد که بخش اعظم آن، نگاشته خود شیبانی است، ولی در برخی موارد، راویان تغییراتی اعمال کرده و به آن نکاتی افزوده‌اند.
«الجامع الكبير»، مشتمل بر ۲۲ کتاب (باب اصلی) فقهی و هریک دربرگیرنده چند باب فرعی است که شامل تمام ابواب فقهی نمی‌شود. درحالی‌که در برخی موضوعات فقهی، مانند نماز و روزه، فروع فقهی اندکی مطرح شده، در برخی مباحث دیگر مانند «ایمان» (سوگندها) و «بیع»، تفصیل بیشتری دیده می‌شود.
شیبانی در بیشتر مسائل، به‌ویژه مسائل مورد اتفاق نظر، از کسی نام نبرده، ولی در برخی موارد پس از اشاره به نظر ابوحنیفه و ابویوسف، نظر خود را ذکر کرده است.
روش او، ایجاز در مطالب و پرهیز از حشو و عبارت‌پردازی و درعین‌حال، بیان دقیق مسائل فقهی است. این نکته هم موجب استواری و استحکام متن کتاب و هم موجب دشوار شدن فهم برخی مسائل شده است.
مسائل فقهی در این کتاب، به‌صورت فتوایی و بدون استدلال فقهی آمده؛ بااین‌همه، دلیل و مبنای احکام مذکور، با نگاه دقیق به تفاصیل بحث و تعابیر مؤلف، در موارد بسیاری قابل استنباط است.
«الجامع الكبير»، از کتب مرجع در فقه حنفی و در عداد کتاب‌های «ظاهر الروایه» (کتاب‌هایی که مسائل آن به طریق متواتر یا مشهور از شیبانی روایت شده‌اند) است. دانشمندان حنفی، کتاب را با اوصاف بسیاری ستوده‌اند. برخی ادیبان بزرگ، مانند اخفش اصغر (متوفی ۳۱۵ق) و ابوعلی فارسی (متوفی ۳۷۷ق)، مهارت شیبانی را در علم لغت تحسین کرده‌اند. شرف‌الدین عیسی بن محمد حاکم شام (متوفی ۶۲۴ق)، به کسانی که کتاب را از حفظ می‌خواندند، صد دینار یا دویست دینار، پاداش می‌داد.
در منابع فقهی حنفیان به «الجامع الكبير» بسیار استناد می‌شود. بااین‌همه، برخی دانشمندان، به‌ویژه از مذاهب دیگر اهل سنت، از آن انتقادهایی کرده و به استناد برخی ناهمگونی‌ها در آن، بخش‌هایی از کتاب را جزو آن ندانسته‌اند.
به سبب اهمیت «الجامع الكبير» نزد حنفیان و نیز دشوار بودن برخی مسائل آن، شرح‌های بسیاری بر آن نوشته شده است[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: حسینی آهق، مریم، ج9، ص339
منابع مقاله
حسینی آهق، مریم، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1384.