نوسازی پزشکی و بهداشت عمومی در دوره‌ی قاجار

نوسازی پزشکی و بهداشت عمومی در دوره‌ی قاجار
پدیدآوران	ابراهیم نژاد، هرمز (نویسنده) بهزادیان نژاد، قربان (مترجم)
ناشر	پژوهشکده تاریخ اسلام
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۶
کد کنگره	‏

نوسازی پزشکی و بهداشت عمومی در دوره‌ی قاجار تألیف هرمز ابراهیم نژاد؛ مترجم قربان بهزادیان نژاد؛ در سده‌های اخیر، اساسی ترین مسئله ی ایران، تقابل سنت و تجدد است؛ پدیده ای که نخستین جرقه‌های آن در دوره ی صفویه نمایان و در عصر قاجار فراگیر شد و بسیاری از عرصه ها، از جمله سیاست (حکومت)، ارتش، هنر، پزشکی و غیره را درگیر ساخت. در این رویارویی، پزشکی و بهداشت از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا از یک طرف، پیشینه ی درخشان و تنیده در باورهای دینی و ملی داشت و از طرف دیگر، به دلایل گوناگون در رکود تقریبا مطلق به سر می برد.

ساختار

این کتاب به دو بخش تقسیم شده است: تمرکزبخش نخست برجنبه‌های نهادی و نظری نوسای پزشکی است و بر ابعاد تأثیرگذار دیگر مانند نهادهای بیمارستانی، نظامی، آموزش پزشکی و غیره تأکید دارد. این بخش دارای 5 فصل می باشد:

فصل 1- مرور اجمالی بیمارستان ها

فصل 2- بهداشت عمومی و تغییرات سیاسی – اجتماعی

فصل 3- نسخه، نویسنده و بیمارستان

فصل 4- پزشکی سنتی و نوسازی

فصل 5- معرفت شناسی در نوسازی پزشکی

بخش دوم این کتاب به تصحیح متن فارسی و ترجمه ی آن به انگلیسی اختصاص یافته و توضیحات وسیعی در پانوشت ها ارائه گردیده است.

بخش دوم: اندر فواید ساخت و اداره ی بیمارستان عمومی

گزارش کتاب

در سده‌های اخیر، اساسی ترین مسئله ی ایران، تقابل سنت و تجدد است؛ پدیده ای که نخستین جرقه‌های آن در دوره ی صفویه نمایان و در عصر قاجار فراگیر شد و بسیاری از عرصه ها، از جمله سیاست (حکومت)، ارتش، هنر، پزشکی و غیره را درگیر ساخت. در این رویارویی، پزشکی و بهداشت از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا از یک طرف، پیشینه ی درخشان و تنیده در باورهای دینی و ملی داشت و از طرف دیگر، به دلایل گوناگون در رکود تقریبا مطلق به سر می برد.

معمولا تاریخ نگاری پزشکی در ایران به دوره ای که اصطلاحاً عصر طلایی پزشکی ایران (قرن های نهم تا دهم) خوانده می شود، اتلاق می گردد. تاریخ این دوره به پزشکان مشهوری توجه دارد. به هر حال، درباره ی تاریخ پزشکی در قرن نوزدهم مطالعات بسیار اندکی صورت گرفته است. این فقدان علاقه، بازتاب دهنده ی ضعف عمومی تحقیقات تاریخی در ایران، در مقایسه با اروپا و حتی کشورهای مجاور است. پزشکی ایران در قرن نوزدهم، دیگر نام آورانی ندارد و از این رو، فاقد جذابیت تاریخی و اندیشه ای است و با پزشکی مدرن غربی جایگزین می شود. در فاصله بسیار کوتاه پس از معرفی پزشکی غربی به ایران در قرن نوزدهم، دو گانه ی پزشکی ایرانی – غربی یا سنتی – مدرن شکل می گیرد که با گفتمان آمیخته از پزشکی اروپایی و ایرانی شناخته می شود. این پدیده به طور طبیعی بر تاریخ نگاری مدرن تأثیر گذاشته است. در هر حال، مطالعه ای مستقل درباره ی تحول دانش پزشکی در ایران و یا استمرار رویکردهای سنتی و مدرن صورت نگرفته است.

در کتاب حاضر، حکایت این پیشینه ی کهن و مواجهه ی این دو نوع پزشکی، دستمایه ی پژوهش قرار گرفته و با اتکا به نسخه ای بر جای مانده از این دوره، موضوعات گوناگونی چون آموزش، ترجمه و تألیف، واژه سازی و واژه گزینی، نظافت، بهسازی، ساختار اداری، شیوه‌های تأمین منابع مالی (وقف،دولت) و غیره در حوزه ی پزشکی و بهداشت، به اختصار مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران