معجم المصطلحات الفقهية و القانونية
| نام کتاب | معجم المصطلحات الفقهیة و القانونیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | جرجس، جرجس (نويسنده)
ناشف، انطوان (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | K 50 /ج4م6 |
| موضوع | حقوق - اصطلاحها و تعبیرها
فقه |
| ناشر | الشرکة العالمية للکتاب |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 12646 |
معرفى اجمالى
«معجم المصطلحات الفقهية و القانونية»، اثر جرجس جرجس از جمله فرهنگ‌نامه‌هاى عربى است كه در آن اصطلاحات فقهى و حقوقى گردآورى شده است. القاضى انطوان الناشف تحقيق كتاب را برعهده داشته است.
نويسنده هدف از نگارش كتاب را تأليف معجمى براى راهنمايى محققين و قانون‌دان‌ها دانسته است تا آنچه را كه حول اصطلاحات قانونى نياز دارند در آن بيابند (ر.ك: مقدمه، ص5).
ساختار
اين اثر يك جلدى مشتمل بر مقدمه مختصرى از نويسنده و اصطلاحات فقهى و حقوقى است كه بر اساس لفظ اصطلاح (نه بر اساس ريشه كلمات) به ترتيب حروف الفبا مرتب شده است. نويسنده در برخى از موارد به مستندات قرآنى اصطلاحات فقهى كتاب اشاره كرده است؛ مانند لعان (متن كتاب، ص268) و متعة الطلاق (همان، ص272).
نويسنده در اين كتاب به بسيارى از مصادر فقهى، لغوى و قانونى استناد كرده كه در انتهاى معجم به آنها اشاره شده است. برخى از مصادر وى عبارتند از آثار حقوقى نويسندگان عرب، مانند: «أصول المحاكمات الحقوقية» فارس الخورى؛ «الحقوق العينية العقارية الأصلية» و «محاضرات في القانون المدني» و «الحقوق العينية و العقارية الأصلية» عيد ادوار؛ «جرائم القتل بين الشريعة و القانون» عزت حسنين؛ «الوسيط في قانون الإداري» جان باز (طباطبايى، سيد محمدصادق، ص139).
گزارش محتوا
قانون‌گذاران اغلب براى تشريع قوانين و مقررات خود از واژه‌ها و اصطلاحات متداول در بين مردم استفاده مى‌كنند و پس از استفاده مكرّر، خودبه‌خود اين واژه‌ها در معانى جديد مصطلح مى‌شوند، اگرچه به‌ندرت، به اختراع و وضع الفاظ جديد نيز دست مى‌زنند (همان، ص134). لذا نويسنده اين فرهنگ مصطلحات هم تلاش كرده به‌قدر امكان از بسيارى از اصطلاحاتى كه از اذهان بيشتر افراد دور بوده و در اجتماعات عربى متداول نيست اجتناب كند. وى همتش را بر ابراز مصطلحاتى گذاشته كه هميشه بر زبان بسيارى از كسانى كه به كارهاى ادارى، علمى و قانونى اشتغال دارند جارى است (مقدمه، ص5).
مصطلحات علم فقه در مقايسه با مصطلحات بسيارى از علوم ديگر، داراى حجم بيشترى است؛ زيرا فقه سرتاسر زندگى بشر از تولد تا مرگ را در بر مى‌گيرد و براى كليه مراحل و جنبه‌هاى گوناگون زندگى دستورالعمل دارد و به تعبير فقها فقه، دستورالعمل زندگى انسان از گهواره تا گور است. بنابراين هيچ بعدى از ابعاد زندگى انسان از شمول قوانين فقه خارج نيست. علاوه بر كميّت، تنوع و گوناگونى اصطلاحات فقهى نيز قابل توجه است. بسيارى از اين اصطلاحات به‌طور ذاتى، فقهى هستند؛ يعنى اطلاق اصطلاحات فقهى بر آنها از باب حقيقت است نه مجاز. برخى از آنها نيز از بيرون فقه گرفته شده‌اند، اما به‌تدريج در فرهنگ فقه جاى خاصى براى خود باز كرده و موضوعيّت يافته‌اند. به‌طور كلّى مى‌توان اصطلاحات رايج در كتاب‌ها و متون فقهى را به لحاظ موضوعى در اين دسته‌ها تقسيم‌بندى كرد:
الف)- اصطلاحات عبادى فقه، مانند: نيّت، اعتكاف، حدث، خبث، استحاله، احرام، حنوط، كفّاره و نذر؛
ب)- اصطلاحات اقتصادى فقه، مانند: خراج، جزيه، مقاسمه، عشر، اقطاع، ربا، انفال، غنيمت، حجر و افلاس؛
ج)- اصطلاحات قضايى فقه، از جمله: شاهد، بيّنه، قسم، جرح، تعديل، نكول، اقرار، مدعى، قاضى، تحكيم و تداعى؛
د)- اصطلاحات جزايى فقه، از جمله: حدّ، تعزير، قصاص، ديه، قسامه، لوث، ضغث، جلد، عاقله، قتل عمد و قذف؛
ه)- اصطلاحات سياسى فقه، از جمله: ولايت فقيه، حسبه، ذمّى، دارالاسلام، دارالحرب، مستأمن و محتسب؛
و)- اصطلاحات مربوط به قراردادها و روابط اجتماعى، مانند: بيع، اجاره، رهن، خيار، اقاله، شفعه، تهاتر و وقف؛
ز)- اصطلاحات مربوط به احوال شخصيه، مانند: نكاح، طلاق، ارث، وصيّت، وصايت، نفقه، صداق و حبوه؛
ح)- اصطلاحات مربوط به مكان‌ها، مانند: حرم، ميقات، مشعر، منا، صفا، مروه، مزدلفه، جحفه و مستجار؛
ط)- اصطلاحات مربوط به زمان‌ها، مانند: زوال، فجر كاذب، فجر صادق، ايام البيض، يوم المباهله و يوم النحر؛
ى)- اصطلاحات مربوط به اوزان و معيارها، مانند: مد، صاع، رطل، كر، قدم، قفيز، درهم، فرسخ، نصاب سرقت موجب حد (طباطبايى، سيد محمدصادق، ص139).
در آخر بايد توجه داشت كه همانند ساير اصطلاح‌نامه‌ها بسيارى از الفاظ كه در كتاب ذكر شده، اصطلاح فقهى و حقوقى نبوده و تنها به دليل ذكر آن در منابع به آن اشاره است؛ الفاظى چون جائزة نوبل (همان، ص121)، جامعة لبنانية (همان، ص122) و جدار برلين (همان، ص123).
وضعيت كتاب
نويسنده 46 حاشيه بر كتاب زده است كه در انتهاى كتاب پيش از مصادر ارائه شده است. در بخش منابع نيز به 30 منبع اشاره شده است. فهرست مطالب، آخرين بخش كتاب را تشكيل داده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. طباطبايى، سيد محمدصادق، «اصطلاحات موضوعه در فقه و حقوق اسلامى»، آدرس مقاله در پايگاه مجلات تخصصى نور: مجله وقف ميراث جاويدان، پاييز و زمستان 1377، شماره 23 و 24.
به آدرس اينترنتى:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/280131 .
پیوندها
مطالعه کتاب معجم المصطلحات الفقهیة و القانونیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور