فرهنگ مختصر اصطلاحات دیوانی شبه قاره (عصر اکبر شاه)
| فرهنگ مختصر اصطلاحات دیوانی شبه قاره (عصر اکبر شاه) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پناهی، ثریا (نویسنده) |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۸ش |
| شابک | 9-817-436-600-978 |
| موضوع | سازمانهای دولتی -- هند -- تاریخ -- قرن ۱۰ق. -- اصطلاح‌ها و تعبیرها,زبان مغولی -- اصطلاح‌ها و واژه‌ها,فارسی -- هند -- اصطلاح‌ها و واژه‌ها,اکبر، امپراتور هند، ۹۵۰ - ۱۰۱۴ق |
| کد کنگره | |
فرهنگ مختصر اصطلاحات دیوانی شبه قاره (عصر اکبر شاه) تألیف ثریا پناهی، با مقدمه احمد سمیعی گیلانی، بررسی تاریخچه دیوان و دیوان سالاری این واقعیت را آشکار می‌سازد که آخرین توقفگاه و ایستگاه این تشکیلات در خارج از مرزهای ایران و در شبه قاره بوده است. فرهنگ حاضر نمونه‌ای از اصطلاحات دیوانی رایج در دوره‌ی تیموریان شبه قاره (عصر اکبر شاه) است. اهمیت و نقش زبان فارسی را در اصطلاحات مورد کاربرد نهادهای اداری، مالی و نظامی شبه قاره در فرهنگ‌هایی از این دست می‌توان یافت. اصطلاحاتی که برخی از آن‌ها امروز نیز کاربرد دارد.
گزارش کتاب
بررسی تاریخچه‌ی دیوان سالاری این واقعیت را آشکار می‌کند که شبه قاره آخرین توقفگاه و ایستگاه تشکیلات دیوانی و دیوان سالاری در خارج از مرزهای ایران بوده است. زبان فارسی در عصر اکبر شاه گورکانی، سومین پادشاه (گورکانی) تیموری هند، پس از گذراندن فراز و نشیب هایی، خود به گونه‌ای بدل گردید که بذر آن در دوران سلاطین هند، به ویژه لودیان، کاشته شد و در عصر فرمانروایی مغولان هند به بار نشست. بنیاد حکومت گورکانیان (تیموریان هند) بر مبنای میراث تیموریان ایران و ماوراء النهر و اقتباسی از حکومت دار سلاطین هند، یعنی جریانی منتج از پیوند جامعه و فرهنگ هند و مغول بود. دو سلسله‌ی حکومتی به موازات یکدیگر وارثان مشترک میراث فرهنگی مغولان بودند: مغولان هند از طریق تیموریان و صفویه از طریق ترکمانان پیش از خود. مقایسه‌ی ساختار تشکیلات حکومتی و سازمانهای اداری صفویان و مغولان هند شباهت‌های این دوره را نشان می‌دهد. ایجاد اصطلاحات رسمی از دوره‌ی بابر و همایون آغاز شد. اصطلاحات دیوانی رایج در نهادهای اداری عصر اکبر شاه، سومین پادشاه بابری، که از دوران مهم در تاریخ شبه قاره به لحاظ سیاست گذاری در امور کشورداری، اداری، نظامی، آزاد اندیشی و تحولات دینی و اجتماعی محسوب می‌شود، موضوع فرهنگ حاضر است. می‌دانیم که درباره‌ی اصطلاحات دیوانی و دیوان سالاری در شبه قاره، فرهنگ ویژه و اثر خاصی تهیه نشده است که از نظر ساختار به کتاب‌های اصطلاحات دیوانی دوره‌ی غزنوی و سلجوقی یا فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوره‌ی مغول مانند باشد؛ فرهنگ یا اصطلاحنامه‌ای که علاوه بر محققان در عرصه‌ی ایران و شبه قار، مخاطبانی از میان فرهنگ نگاران، واژه شناسان، فعالان واژه گزینی، مصححان نسخه‌های خطی و مؤلفان مقاله‌های دانشنامه‌ای و مترجمان داشته باشد. هر چند در زمینه‌ی فرهنگ نویسی در شبه قاره پژوهش‌هایی ارزنده و ماندگار انجام شده است و می‌توان برخی از این واژه‌ها و اصطلاحات را در آن یافت، تا امروز اثری مجزا به صورت واژه نامه‌ی توصیفی درباره‌ی اصطلاحات دیوانی تألیف نشده است. فرهنگ‌های موجود در شبه قاره غالبا عمومی اند و روش‌های فرهنگ نویسان در زمینه‌ی آوانویسی به سبک‌های سنتی یعنی قیاسی یا توصیفی، بوده و شیوه‌های مؤلفان آن‌ها در بخش تعریف و ریشه‌شناسی نیز تابع نظامی مشخص نبوده است. البته از فرهنگ‌های امروزی نباید فرهنگ لغت چند زبانه‌ی آریان را از نظر دور داشت. این واژه نامه‌ی عمومی از پشتکار ایران دوستان و فارسی پژوهان هندی، خبر می‌دهد که تاکنون شش جلد آن بر اساس فرهنگ فارسی معین و با رعایت معیارهای فرهنگ نویسی امروزی در دهلی به چاپ رسیده است. جای بسی شکرگزاری است که در ایران شمار فرهنگ‌های تخصصی در زمینه‌های متعدد رو به افزایش است و این خود نمایانگر تحول در بینش فرهنگ نویسی و پاسخ متخصصان به نیازهای جامعه‌ی علمی است. فرهنگ‌ها و واژه نامه‌ها با توجه به رویکرد مؤلفان آن‌ها به دو گروه تاریخی و هم زمانی تقسیم می‌شوند. در اثر حاضر رویکردی تاریخی اختیار شده که می‌توان آن را اولین دفتر از فرهنگ جامع اصطلاحات دیوانی دوران «مغولان هند» (گورکانیان یا تیموریان یا بابریان) به شمار آورد. تدوین این کتاب می‌تواند پیش درآمدی برای تهیه‌ی «فرهنگ جامع اصطلاحات دیوانی دوره‌ی تیموریان هند» باشد که به تدریج با تخصیص دفترهایی متعدد فراهم گردیده است. نگارنده در تهیه‌ی این فرهنگ به اصول و معیارهای فرهنگی اصطلاحات دوره‌ی قاجار توجه داشته است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران