نور البراهین

نور البراهین
پدیدآوران	جزایری، نعمت الله بن عبد الله (نويسنده) رجایی، مهدی (محقق)
عنوان‌های دیگر	انیس الوحید فی شرح التوحید ** نور البراهین
ناشر	جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1417ق
چاپ	1
شابک	‎964-470-000-7
موضوع	توحید - کلام شیعه امامیه - قرن 4ق
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	/الف2 ت9023 129 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نور البراهين في بيان أخبار السّادة الطاهرين، اثر سید نعمت‌الله موسوی جزایرى (1050-1112ق)، معروف به سید جزایرى، فقیه‌، محدّث‌ و ادیب است که در شرح کتاب «التوحيد» شیخ صدوق (381-305ق) در دو جلد نگاشته شده و سید مهدی رجایی، پژوهش این کتاب را انجام داده است.

جزایری، باب به باب کتاب صدوق را شرح نموده که عمده آن‌ها عبارتند از: ثواب موحدان و عارفان؛ توحید؛ خطبه‌هایی از معصومان(ع) در توحید و صفات الهی؛ معنای واحد، توحید و موحّد؛ رؤیت خداوند؛ صفات الهی؛ تفسیر آیاتی از قرآن درباره نام‌ها، صفات و افعال پروردگار؛ تحریف مصحف؛ معنای بَسمَلَه و برخی حروف قرآنی؛ ثنویّت، زندیق‌گری و الحاد؛ بزرگی و لطف الهی؛ مقدار مجزیِ شناخت خداوند؛ پیدایش هستی؛ معانی آیاتی چون «هُوَ الأوّلُ و الآخِر» و عرش الهی؛ بداء؛ استطاعت؛ ابتلا و اختیار انسان؛ نیک‌بختی و بدبختی بشر؛ جبر و تفویض؛ روزی؛ مکارم اخلاق؛ آجال؛ قضا و قدر؛ چشم‌خوردن؛ قیمت‌ها و گرانی کالا؛ سرنوشت کودکان مشرکان در سرای جاوید؛ شرک، گناه و بخشایش؛ ‏محدوده تکالیف انسان؛ مناظره‌های امام رضا(ع) با اهل ادیان و پرهیز از جدال و مرا‏.

برخی این کتاب جزایری را غیر از کتاب دیگر او، که «أنيس الوحيد في شرح التوحيد» یا «أنيس الفريد» نام دارد، انگاشته‌اند، اما محقق بر آن است که اینها عنوان‌هایی برای یک کتابند و همه عناوین، فصل‌ها، باب‌ها، عبارت‌ها و واژه‌هایِشان بدون افزوده‌ها یا کاستی‌هایی مانند همند.‏

برخی بر کار پژوهش و تصحیح محقق، «رجایی»، خورده گرفته‌اند؛ به اینکه او بایسته‌ها و لوازم تصحیح را رعایت نکرده است؛ گفته‌اند که اگر فن تصحیح متون، ارائه متن به‌گونه اصلی‌اش باشد تا واژه‌ها و معنایشان به قلم نویسنده نزدیک شود، رجایی از این هدف دور مانده است. کاستی‌های کار او عبارتند از:

1. نادیده ‌گرفتن تعارض‌هایی که در برخی متون نسبت به عنوان کتاب و واژه‌های آن دیده می‌شود؛
2. ادعایی که محقق در یکسان بودن متن دو نسخه کرده و اینکه اختلاف این دو فقط در مقدمه آن‌ها است و بدون اینکه نسخه‌های دیگر را از نظر بگذراند؛
3. جعلی ‌بودن عنوان «نور البراهين أو أنيس الوحيد في شرح التوحيد» که اختراع خود او است و در هیچ‌یک از کتب فهارس و تراجم چنین نامی نیست؛
4. بی‌بهرگی کتاب از مقدمه علمی محقق تا بیانگر ارزش آن و نویسنده و نیز نحوه پژوهش محقق باشد؛
5. بسنده‌ کردن محقق به دو نسخه از کتابخانه آیت‌الله مرعشی(ره) و کوتاهی او از توجه به نسخه‌های کتابخانه عمومی اصفهان، دانشگاه اصفهان، کتابخانه ملک، مجلس شورای اسلامی و دانشگاه تهران؛
6. طی‌ نشدن مراحل نسخه‌شناسی اثر؛ به‌گونه‌ای که شناخت توصیفی، تاریخی و تطبیقی از نسخه‌ها به‌درستی انجام پذیرد؛
7. بهره‌نجستن محقق از روش شایسته‌ای برای گزینش متن درست؛ بایسته بود که او با تکیه بر دانش و اجتهاد خود، نسخه‌های گوناگون را بررسی کرده، آنچه را که از قلم نویسنده بیرون رفته است در متن اصلی بگنجاند. اینکه نسخه‌ای را به‌گونه کامل متن اصلی قرار دهیم و اختلاف نسخه‌ها را در پاورقی بیاوریم، جز کاستن از اعتبار کتاب و آشفته‌ کردن و پریشان ‌نمودن متن آن و سست‌ کردن اعتماد خوانندگان بهره‌ای در پی ندارد‏.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن کتاب.
2. جزایری شوشتری، سید محمدمهدی، «نقدی بر تصحیح دو اثر از مرحوم علامه سید نعمت‌الله جزایری»، نقد کتاب میراث، بهار و تابستان 1393ش - شماره 1 و 2:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1175412