جامع البيان في القراءات السبع
| جامع البیان فی القراءات السبع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دانی، عثمان بن سعید (نویسنده) |
| ناشر | جامعة الشارقه، کلية الدراسات العليا و البحث العلمي |
| مکان نشر | الشارقه - امارات |
| سال نشر | 1428 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قاریان سبعه قرآن - قرائت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP 75/35 /د2ج2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
جامع البيان في القراءات السبع به قلم ابى عمرو عثمان بن سعيد دانى (متوفاى 444 قمرى) در معرفى قاريان هفتگانه قرآنى و آراء آنها در زمينه اختلاف قراءات مى‌باشد.
ساختار و گزارش محتوا
مقدمه مؤلف دربردارنده دو موضوع است:
- انگيزه او از نگارش اين اثر، كه درخواست گروهى در رابطه با اختلاف قرّاء سبعه بطور ايجاز و اختصار نيكو و خالى از تكرار مباحث بوده است بيان شده است.
- نقل چهل حديث از راويان قرّاء سبعه از يكصد و شصت طريق منظور از راوى در اينجا مهمترين شاگردان قرّاء مى‌باشند كه عامل اصلى انتقال قرائت وى به طبقات بعدى و آيندگان مى‌باشند.
باب(اول):نقل حديث انّ القرآن انزل على سبعة احرف از پيامبر اكرم(ص) و احاديث ديگرى كه در اين‌باره وارد شده است كه مضامين آنها نيز همين معنا را افاده مى‌كند از منابع مختلف و طرق زياد كه مؤلف در اين‌باره بيان مى‌كند كه تمام اقوال و نظريه‌هايى كه متقدمين و متاخرين در رابطه با اين حديث آمده را بررسى و تمام آنها را در پنج سؤال مطرح و سپس درصدد پاسخ به اين سؤالات برآمده و نظريه مختار خود را بيان مى‌كند.
سؤالات: مراد و منظور از حروف هفتگانه چيست؟، حكمت خداوند از انزال قرآن بر حروف&هفتگانه چه مى‌باشد؟، وجوه اختلاف اين حروف هفتگانه در چه موردى است؟، اختلاف حروف هفتگانه چند معنا را شامل مى‌شود؟و...
باب(دوم):نقل حديث حضرت على(ع) از پيامبر(ص) که فرمود: «يامركم ان يقرأ كل رجل منكم كما علّم» و احاديث ديگرى كه مضامين آنها نيز همين معنا را افاده مى‌كند از منابع مختلف و با سندهاى زياد كه دربردارنده اين موضوع است كه پيامبر(ص) بر تبعيّت از گذشتگان در قرائت و تمسك به آنها در آنچه از ائمه قراءات رسيده است تشويق نموده است.
باب(سوم)آوردن اسمهاى قرّاء سبعه و بررسى نسب كامل آنان، كنيه، مكان تولد و اقامت و تاريخ وفات و ذكر بعضى از فضائل آنها و در آخر ذكر راويان آنها مى‌باشد.
باب(چهارم):آوردن و ذكر رجال و مشايخ قرّاء سبّعه و ناقلين آنها و رساندن اين نقلها به پيامبر اكرم(ص) منظور از مشايخ رجال و قرّاء سبعه، اشخاصى هستند كه قرّاء سبعه، قرائت خود را از آنها فراگرفته و به آنها عرضه نموده‌اند و اينرا ادامه داده تا به اقراء پيامبر(ص) برسد.
باب(پنجم):اين باب از دو بخش كلى تشكيل شده است:در بخش اول، اصول قواعد تجويدى قرآن را آورده است كه به اصول القارى معروف است در اين بخش مؤلف نظرات مختلف قراء سبّعه را با ذكر راويان و سندهاى هركدام از قرّاء ذكر نموده است.
در اصطلاح قرائت به قواعدى كه بيان‌كننده احكامى در قرائت تمام كلمات قرآن مى‌باشد به گونه‌اى كه در هرجا بتوان آن قواعد را اجرا نمود اصول گفته مى‌شود، اصول شامل:وقف و ابتداء، ادغام و اظهار، مدّ و قصر، تحقيق و تسهيل، اماله و فتح، تفخيم و ترقيق، ابدال و نقل، احكام هاءات، احكام ياءات، وصل ميم جمع و هاء ضمير و...كه مؤلف هركدام از موارد و اصول فوق را در باب جداگانه آورده است و مستثنيّات آنها را هم بيان نموده است.
بخش دوم كه از اواخر جلد دوم شروع و تا پايان جلد چهارم ادامه دارد به فرش الحروف اختصاص
يافته است.
در مقابل اصطلاح اصول، اصطلاح فرش وجود دارد كه مراد از آن موارد جزئى از اختلاف قراءات در كلمات قرآنى است كه ضابطه‌مند نيست.كلمه فرش در اين بحث به مفهوم نشر و بسط و كلمه حروف جمع حرف و به معنى قرائت قارى است پس فرش الحروف يعنى منتشر شدن قرائت هر قارى در كلمات قرآن (اصطلاحا حرف نافع يعنى قرائت نافع).
مؤلف در اين بخش كتاب به ترتيب سوره‌هاى قرآنى پيش رفته است و پس از ذكر عنوان سوره،آيات مربوط به هر سوره و قرائت هركدام از قاريان هفتگانه را آورده است با ذكر سند و طريق آن توضيح يك نكته در اينجا ضرورى است و آن اينكه قرائت هر قارى را عده‌اى نقل مى‌كنند كه در اصطلاح، از آن به راوى تعبير مى‌شود.از كسانى كه روايت راوى را نقل مى‌كنند به طريق روايت تعبير مى‌شود.
پس طريق، يعنى همان واسطه‌هايى كه قرائت راوى را بر ما نقل كرده‌اند. بطور خلاصه مى‌توان گفت: ابى عمرو دانى بر ترويج هرچه بيشتر قراءات هفتگانه همّت گماشت.وى تمامى طرف و روايات مشهور و غير مشهور قرائات سبعه را كه در زمان او از 500 طرق مى‌گذشت استقصاء كرد و در اين كتاب جامع البيان گرد آورد و به شرح و بسط آنها پرداخت.
تحقيق اثر توسط عبدالمهيمن بن عبدالسلام طحان، طلحه محمد توفيق، سامى عمر ابراهیم و خالد على غامدى صورت گرفته كه به دو بخش تقسيم مى‌شود:
بخش اوّل دربردارنده معرّفى شرح‌حال مفصّل مؤلف، اساتيد، شاگردان و آثار اوست و سپس به بيان معرفى جامع البيان پرداخته شده است.و از روش و سبک مؤلف در تحرير اين اثر مطالب مفيدى ارائه نموده‌اند.
بخش دوم، محققان از چگونگى روش تحقيق خود در برخورد با نسخهاى خطى اين اثر و برگزيدن نسخه تركيه و مقابله آن با دو نسخه ديگر (نسخه مصر و نسخه هند) گزارش كار ارائه مى‌دهند.كار ديگر محقّقان كه مزيّتى فوق‌العاده براى اين اثر شمرده مى‌شود پاورقيهايى است كه در امور مختلفى ارائه كرده‌اند از جمله:استخراج آيات و ذكر آدرس آنها، استخراج احاديث و آوردن مصادر آنها، شرح مفردات، مصطلحات قرآنى و تبيين مراد مؤلف در متن كه فهم آن براى خواننده مشكل بوده، شناساندن و معرفى اعلام، اماكن، تراجم روات، معرفى كتب كه روايات از آنها نقل شده كه موارد فوق در جاى خود بسيار مفيد و ارزشمند است.اين دو بخش در 70 صفحه از طرف محققان در اوّل كتاب آمده است.
در پايان كتاب فهرستهاى چهارگانه فهرست مصادر و مراجع، فهرست احاديث، فهرست اعلام و فهرست مطالب كتاب درج شده است.