مورخان مسلمان و تاریخنگاری
| مورخان مسلمان و تاریخنگاری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سالم، عبدالعزیز (نویسنده) قزوینی نظم‌آبادی، محمد (مترجم) |
| ناشر | انتشارات جهاد دانشگاهی واحد استان مرکزی |
| مکان نشر | اراک |
| شابک | 7-23-8345-600-978 |
| کد کنگره | |
مورخان مسلمان و تاریخنگاری تألیف عبدالعزیز سالم، مترجم محمد قزوینی نظم‌آبادی؛ کتاب حاضر ترجمه کتاب التاریخ و المورخون دکتر عبدالعزیز سالم، به بررسی و مطالعه تاریخنگاری مسلمانان و مکاتب تاریخنگاری اسلامی می‌پردازد.
ساختار
کتاب از دو باب و پنج فصل تشکیل شده است. در پایان کتاب ملحقات کتاب، منابع و مراجع مؤلف، منابع و مآخذ مترجم آمده است.
گزارش محتوا
علم تاریخ در اسلام پیشینه‌ای طولانی دارد و مورخان زیادی، آثار بسیاری نوشته‌اند که شرح حال و روش تاریخنگاری آنها مورد بررسی‌های متعددی قرار گرفته است. آثار، مطالعات و تحقیقات چندی در حوزه تاریخنگاری اسلامی به زبان فارسی چاپ شده که غالبا برگردان نوشته‌های شرق‌شناسان و یا تألیف و جمع‌آوری نویسندگان و مورخان معاصر است. کتابهای: تاریخ تاریخنگاری در اسلام روزنتال، تاریخنگاری اسلامی رابینسن، درآمدی بر تاریخ اسلام کلود کاهن، تاریخنگاری در اسلام مجموعه مقالات گیب، تاریخنگاری در اسلام سجادی و عالم‌زاده، تاریخ در گستره تمدن اسلامی آئینه وند، منابع تاریخ اسلام جعفریان و معدود نوشته‌های دیگر از این دست می‌باشد.
اثر حاضر ترجمه کتاب التاریخ و المورخون العرب نوشته دکتر عبدالعزیز سالم رئیس و استاد گروه تاریخ و آثار اسلامی دانشکده ادبیات، دانشگاه اسکندریه مصر می‌باشد و از آنجا که بسیاری از مورخان مورد اشاره در متن کتاب غیر عرب و عمدتا ایرانی بوده‌اند، نام آن مورخان مسلمان و تاریخنگاری شده است.
این کتاب شامل دو باب و پنج فصل است. باب اول که شامل سه فصل است نگارش تاریخ نزد مسلمانان نام دارد و باب دوم با دو فصل تحت عنوان منابع تاریخ اسلام می‌باشد.
فصل اول. نویسنده در این فصل تحت عنوان علم تاریخ در کلام مورخان عرب مسلمان به بررسی و تبیین موضوعاتی چون: واژه تاریخ، چگونگی شکل‌گیری تقویم هجری قمری، فایده تاریخ از دیدگاه مورخان مسلمان به ویژه کافیجی، سخاوی، حامد اصفهان، اشتباهات تاریخ نویسان مسلمان از نظر ابن خلدون، شروط لازم هنگام نگارش تاریخ از منظر ابن خلدون و سخاوی می‌پردازد.
فصل دوم. با عنوان پیدایش علم تاریخ نزد مسلمانان شامل اخبار عرب در عصر جاهلیت، نخستین مورخان صاحب تألیف در زمینه اخبار دوران جاهلیت، کتاب سیره و مغازی و آغاز نگارش کتابهای تاریخ نزد مسلمانان، مکتب تاریخنگاری مدینه و اولین طبقه از مورخان این مکتب، طبقه دوم مکتب تاریخنگاری مدینه، مورخان طبقه سوم مکتب مدینه، مکتب تاریخنگاری عراق (بصره)، تاریخ نویسان و آثار این مکتب می‌باشد.
فصل سوم. تحت عنوان تطور نگارش تاریخی در عصر اسلامی به موضوعاتی مانند شیوه نگارش تاریخ در نزد مسلمانان، تاریخ حولی یا سالشمارانه، تاریخ بر اساس موضوع، شامل تاریخ بر اساس دولتها، بر حسب طبقات و یا بر اساس انساب، تنوع اشکال موضوع تاریخی مانند: تاریخ عمومی یا جهانی، تاریخ محلی (دنیوی و دینی) و آثار در این زمینه، تاریخ عصر نوشته و یادداشتها، اختصاص دارد.
فصل چهارم. این فصل با عنوان منابع تاریخ اسلام به منابع قدیم و کهن تاریخ اسلام شامل این مباحث است: اسناد رسمی، تعریف، انواع و اهمیت آنها، اسناد پاپیروس، وقفیات و اسناد مربوط به اوقاف، چند نمونه از این اسناد مانند نامه سلطان ناصر قلاوون سلطان دولت ممالیک به الفونسو پادشاه قشتاله اندلس، یک عقدنامه ازدواج، چند قباله فروش باغ، عمارت و یا سند وقف جامع طینال در طرابلس شام، سنگ نبشته‌ها (کتیبه‌ها)، پول سکه شناسی، مسکوکات، آثار معماری و شاهکارهای هنری.
فصل پنجم. منابع مکتوب تاریخ اسلام نام دارد و شامل این موضوعات است: قرآن کریم، دانش حدیث و تفسیر به عنوان منابع نخستین تاریخ اسلام، کتب طبقات و انساب و معرفی بسیاری از این دست‌آثار، مکاتب و تألیفات جغرافیایی و نمایندگان آنها، فرهنگنامههای جغرافیایی، موسوعه‌ها (فرهنگنامههای عمومی)، کتابهای جغرافیایی در اندلس و مغرب، سفرنامه‌ها، جهانگردان مغربی و تألیفات آنها، شعر و کتب ادبیات، کتابهای خراج، حسبه و خطط.
مولف در بخش ضمایم گزیده‌ای از چند اثر تاریخی، جغرافیایی و سفرنامه را به عنوانه نمونه به خوانندگان خود ارائه می‌دهد.
کتاب به سبب اشتمال و طرح موضوعات و مباحثی نو در فصل‌های چهارم و پنجم به عنوان منابع کهن در تاریخنگاری و در فصل پنجم مکاتب جغرافیایی و نمایندگان آنها، از کتابهای مشابه ممتاز است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران