سیاه قلم: احوال و آثار استاد علی محمد اصفهانی
| سیاه قلم: احوال و آثار استاد علی محمد اصفهانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مکی نژاد، مهدی (نویسنده) |
| ناشر | متن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 4-295-232-964-978 |
| کد کنگره | |
سیاه قلم: احوال و آثار استاد علی محمد اصفهانی تألیف مهدی مکی نژاد؛ سیاه قلم یک فن و روش نقاشی زیر لعاب است که در اواخر دوره‌ی قاجار بسیار مورد اقبال هنرمندان کاشی ساز قرار گرفت. استاد علی محمد اصفهانی کاشی ساز ماهر و نقاشی توانا بود که دستی نیز بر معماری داشت.
معرفی کتاب
کاشی با قدمت هزاران سال در ایران، دارای ظرفیت‌های مختلف هنری، کاربردی، تاریخی و فرهنگی است که در طی قرن‌ها، این فن شریف و این صنعت کاشانی تکامل یافته و در شهر و دیار پراکنده شده و در خاطره‌ی جمعی ما جای گرفته است. هرکدام از رنگ‌ها و نقش‌ها و نشانه‌های تصویری در کاشی‌ها، آیینه‌ی خاطرات گذشته‌ی ما هستند که قرن‌ها با مفاهیم و مضامین ادبی، تاریخی، اسطوره‌ای و خوشنویسی درهم آمیخته و بخشی از فرهنگ تصویری و تجمسی ما را تشکیل داده‌اند. از این منظر، کاشی‌های هر دوره، بازتابی از گرایش‌های زیباشناسی و فکری و هنری همان دوره است. در واقع بوم کاشی، آیینه‌ای است که می‌توان در آن، ذوق و سلیقه‌ی مردم و حاکمان را نظاره کرد. دوره‌ی قاجار یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ هنر ایران است که تحت تأثیر صنعت عکاسی، چاپ سنگی، روزنامه‌ها و همچنین گسترش روابط با اروپا قرار گرفته است. در این دوره با واردات انواع کالاهای مصرفی، بسیاری از کارگاه‌های سنتی تعطیل شده‌اند؛ اما بازار کاشی نه تنها کساد نشده، بلکه به عنون یک پدیده‌یجذاب و لوکس به شدت مورد اقبال خاص و عام قرار گرفته و علاوه بر کارکردهای ساختمانی، به عنوان یک بوم نقاشی نیز مورد استقبال سیاحان، درباریان و حاکمان واقع شده است. توسعه‌ی شهر تهران در سال 1284 ق موجب ساخت و ساز ابنیه‌ی جدید، به ویژه عمارت‌های درباری شد؛ از این رو، کاشی به عنوان ماده‌ای محکم و جذاب، بیش از پیش مورد اقبال و استفاده قرار گرفت. این امر هنرمندان مختلفی از جمله استاد علی محمد اصفهانی را به تهران کشاند. وی در سال 1301 ق به توصیه‌ی مرداک اسمیت، به تهران عزیمت کرد و در جنوب دارالخلافه و نزدیک دروازه‌ی شاهزاده عبدالعظیم، اقدام به راه اندازی کارخانه‌ی کاشی سازی نمود. از همین زمان به مدت ده سال، این کارخانه مرکز تولید با کیفیت‌ترین کاشی‌ها و در واقع مهم‌ترین مرکز کاشی‌های پایتخت گردید. علی محمد استادی خلاق بود و در طراحی، نقاشی معماری و کاشی سازی تبحری مثال زدنی داشت. از این رو به سرعت مشهور شد و هنرمندان دیگر نیز همکار و همراه او شدند.
در کارخانه‌ی علی محمد، انواع کاشی‌های ساختمانی و غیرساختمانی و ظروف سفالی ساخته می‌شد. مهم‌ترین تکنیکی که او و دیگر هنرمندان اصفهانی در تهران رواج دادند، تکنیک نقاشی زیر لعاب بود. این تکنیک، کاشی را به بوم نقاشی تبدیل کرد؛ زیرا در این روش اجرای بسیار دقیق طرح‌های ظریف، امکان پذیر بود. علی محمد در کاشی‌های دیواری نیز بسیار خوش درخشید و علاوه بر تولید انواع کاشی‌های برجسته و مشبک در ابعاد مختلف، به ویژه قطعات بزرگ، توانست گام مهمی در استاندارد سازی اولیه‌ی تولیدات کارخانه کاشی پزی بردارد.
آثار استاد علی محمد بسیار پراکنده و متنوع است. بخشی از آثار وی که به سفارش اروپاییان، به ویژه مرداک اسمیت و موسیر لومر فرانسوی ساخته شده، درموزه‌های خارج از کشور مثل موزه‌ی ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می‌شوند و بخش دیگر آن‌ها، در شهرهای تهران و اصفهان، درموزه‌ها یا اماکن عمومی ومذهبی مثل حرم عبدالعظیم دیده می‌شوند. دراین طیف وسیع آثار، انواع تکنیک‌های کاشی مثل زرین فام، نقاشی زیر لعاب، مشبک، برجسته و هفت رنگ به کار رفته است. از این بابت علی محمد یک کاشی پز منحصر به فرد و به اصطلح هفت قلم بوده که مورد توجه پژوهشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. کتاب حاضر ماحصل تلاش جمعی گروه علمی و سایر پژوهشگران این حوزه است و اولین نوشتاریست که در خصوص آثار یک هنرمند کاشی ساز در قالب یازده مقاله به چاپ رسیده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران