کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی

کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی
پدیدآوران	نصراله زاده، سیروس (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۸ش
شابک	‎7-996-426-964-978
کد کنگره	‏

کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی (گورنوشته، یادبودی) تألیف سیروس نصراله زاده، از عصر ساسانی دو گونه کتیبه موجود است. گونه ی نخست کتیبه‌های دولتی یا سلطنتی هستند و دسته دوم، کتیبه‌های اواخر دوره ی ساسانی و آغاز اسلام هستند که به کتیبه‌های خصوصی مشهورند. این کتیبه‌های خصوصی متنوع اند.یک بخش گورنوشته ها هستند و دسته دیگر کتیبه‌های یادبودی اند. مجموعه ی کتیبه‌های خصوصی بررسی شده در کتاب حاضر، حدود 122 کتیبه است. شیوه ی بررسی هر کتیبه مشتمل است بر معرفی مختصر کتیبه، چگونگی پیدایی آن و سابقه ی پژوهش. سپس حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی فارسی آورده شده است. متناسب با هر کتیبه تعلیقات زبانی و تاریخی داده شده است. شیوه ی تقسیم بندی کتیبه‌های خصوصی نیز به ترتیب فصل هاست. در جلد دوم تصویرها آمده است. در جلوی عنوان هر کتیبه شماره صفحه‌های تصویرها آمده است.

ساختار

کتاب در دو جلد به چاپ رسیده، جلد اول در سه فصل است و عناوین اصلی آن:

فصل نخست: تدفین در ایران باستان، گورنوشته ها

فصل دوم: کتیبه‌های یادبودی

فصل سوم: کتیبه‌های خصوصی پهلوی ساسانی مسیحیان ایرانی

عناوین اصلی جلد دوم عبارت است از:

گورنوشته ها

کتیبه‌های یادبودی

کتیبه‌های مسیحیان ایران

گزارش کتاب

از عصر ساسانی دو گونه کتیبه موجود است. گونه ی نخست مشهور به «کتیبه‌های دولتی» یا «سلطنتی» هستند. وجه تمایز این کتیبه ها با دوره ی دوم استفاده از «الفبای کتیبه‌ای منفصل» است. این دسته از کتیبه ها یا متعلق به شاهان ساسانی هستند و یا به مقامات درباری تعلق دارد. وجه مشخصه ی دیگر این کتیبه ها در آغاز، سه زبانه بودن (فارسی میانه ی ساسانی و پهلوی اشکانی و یونانی ) آن هاست. سه زبانه بودن این کتیبه ها حامل پیام سیاسی و تبلیغاتی در اثبات و تأیید حاکمیت سیاسی سلسله ی تازه است. روایت یونانی، به جهت زبان بین المللی اکثریت سوریه و شرق امپراتوری روم و برای «جهانی کردن گفتار شاپور به زبان میانجی آن زمان» است و روایت پهلوی اشکانی، برای جامعه ی پارتی زبان ایرانی و فارسی میانه ی ساسانی که زبان رسمی حکومت بود. این سه روایت قابل مقایسه با سه زبانگی کتیبه‌های هخامنشی است. کتیبه‌های دیگر این دوره یا دو زبانه (فارسی میانه ی ساسانی و پهلوی اشکانی) هستند یا تک زبانه (فارسی میانه ی ساسانی).

دسته دوم، کتیبه‌های اواخر دوره ی ساسانی و آغاز اسلام در ایران است که به «خط متصل پهلوی یا کتابی» نوشته شده اند و مشهور به کتیبه‌های خصوصی هستند. این کتیبه‌های خصوصی متنوع اند. یک بخش گورنوشته ها هستند که بسیار فراوان اند و دسته دیگر کتیبه‌های یادبودی اند. تمامی این کتیبه‌های خصوصی جز دو مورد، به خط متصل کتابی یا تحریری نوشته شده اند. آن دو مورد یکی «دو کتیبه ی شوشتر» است که به الفبای متصل نوشته شده و محتملا باید به دوره ی ساسانی مربوط باشد و دیگری کتیبه ی دربند که خط منفصل و متصل در آن با هم آمده است. علاوه بر این منابع کتیبه‌ای در دوره ی آغازین اسلامی در ایران، برخی کتیبه‌های دیگر نیز به دست آمده است. اهمیت زبان شناسی تمامی کتیبه‌های دوره ی ساسانی و شیوه ی روایی آن ها بحث مهمی است که در جای دیگر باید بدان پرداخت. در این کتاب به حد مقدور در خصوص کتیبه‌های خصوصی پرداخته شده است. مجموعه ی کتیبه‌های خصوصی بررسی شده در این اثر، حدود 122 کتیبه است. شیوه ی بررسی هر کتیبه مشتمل است بر معرفی مختصر کتیبه، چگونگی پیدایی آن و سابقه ی پژوهش. سپس حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی فارسی آورده شده است. متناسب با هر کتیبه تعلیقات زبانی و تاریخی داده شده است. شیوه ی تقسیم بندی کتیبه‌های خصوصی نیز به ترتیب فصل هاست. در جلد دوم تصویرها آمده است. در جلوی عنوان هر کتیبه شماره صفحه‌های تصویرها آمده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران