الأحکام علی قرانات الکواکب
| الأحکام علی قرانات الکواکب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | منجم بلخی، جعفر بن محمد (نويسنده)
بیگ‌باباپور، یوسف (به کوشش) رضوی‌پور، فضل‌الله (به کوشش) فتح‌الله‌زاده، اباذر (به کوشش) |
| ناشر | مجمع ذخائر اسلامی |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1388ش - 2010م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-988-126-3 |
| موضوع | نجوم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2الف3 41 QB |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الأحكام علی قرانات الكواكب، نگاشته ابومَعشر، جعفر بن محمد منجم بلخی (درگذشته 272ق)، از مجموعه گنجینه‌های خطی (احیای متون نجومی -1) است که در نُه مبحث ارائه شده است و رخدادهایی را که در زندگی فردی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، مردم و حوادث طبیعی پیش می‌آید، پیشگویی کرده است. این رساله به کوشش «یوسف‌بیک باباپور»، «فضل‌الله رضوی‌پور» و «اباذر فتح‌اله‌زاده» فراهم آمده است.
ابومعشر، قِران را در همه مبحث‌های نُه‌گانه رساله‌اش دنبال می‌کند. این مباحث عبارتند از: مقارنه و مقابله، منازجات کواکب در تثلیث و تربیع و تسدیس، شرف، رأس و ذنب، ظهور و غروب، استقامت، اقلیم‌ها، اوج و حضیض و طالع سنین.
مقارنه (قِران و اتصال) در دو جرم سیاره فَلکی هنگامی که بُعدهای مساوی دارند، پدید می‌آید؛ نمونه آن، مقارنه خورشید و ماه به هنگام ماه نو (هلال) است. اگر سیاره‌ای میان زمین و خورشید باشد، مقارنه سُفلی و اگر خورشید میان سیاره و زمین باشد، مقارنه عُلیا گویند. این حالت را اتصال و اقتران (قران) نیز گفته‌اند و کوکب را در این وضع، «متصل» و «مقترن» گویند. «مقابله» یا دشمنیِ تمام، از در یک خط قرار گرفتن زمین و خورشید و یک سیاره که مسیر آن به دور خورشید و خارج مسیر کره زمین باشد، حکایت می‌کند. در این هنگام، اختلاف طول آسمانی آن سیاره با خورشید، 180 درجه است. همچنین، این حالت میان دو برج در دایرةالبروج دیده می‌شود. برج‌هایی که با هم حالت مقابله یا تمام دشمنی دارند عبارتند از: حمَل با میزان؛ ثور با عقرب؛ جوزا با قوس؛ سرطان با جدی؛ اسد با دلو؛ سنبله با حوت[۱].
«منازجات الكواكب»: ابومعشر در این باب از اتصال کواکب در حالت‌های تثلیث، تربیع و تسدیس کوکب‌ها سخن می‌گوید[۲]. «تثلیث» قرار گرفتن ماه در جایی است که فاصله آن تا خورشید یک‌سوم (120) درجه باشد. تثلیث از جمله نظرات کواکب است. «تربیع» قرار‌گرفتن ماه در محلی است که فاصله آن تا خورشید یک‌چهارمِ فلک (90 درجه) باشد و حالت نیمه‌دشمنی میان دو برج یا دو سیاره است و «تسدیس» قرار گرفتن ماه در نقطه‌ای است که فاصله آن تا خورشید یک‌ششم فلک (60 درجه) باشد[۳]
«إشراف الكواكب»: شرف در مقابل «هبوط» است. درجاتی از برج یا همه برج را برای سیاره، شرف آن سیاره گویند. چنان‌که شرف آفتاب در 19 درجه حمَل و برج حمَل را شرف یا بیتُ‌الشرف لقب داده‌اند[۴].
«أحوال الكواكب مع الرأس»: این باب در باره مجاسده سیاره‌ها است؛ مجاسده همان مقارنه یکی از کواکب سیاره با یکی از عقدتین «رأس» یا «ذنب» است که از آن به مجاسده کواکب با آن عقده تعبیر می‌شود[۵].
«أحوال الكواكب عند ظهورها»: ظهور، تشریق و آشکار شدن کوکب بعد از احتراق است و «غروب الكواكب»، پنهان شدن کوکب چند روز پیش از احتراق است[۶].
«أحوال الكواكب عند استقامتِها»: استقامت، حرکت کوکب به‌ترتیب برج‌ها است؛ به‌خلاف «رجوع» که بازگشت سیاره و حرکت طولی آن برخلاف ترتیب برج‌ها است. این کواکب را «مستقیم» گویند[۷].
«أحوال تأثيرات الكواكب في الأقاليم»: اقلیم (اقالیم هفت‌گانه) در رُبع مسکون (روی خط استوا یا خط اعتدال) قرار دارد. هر اقلیم به‌ترتیب، به یکی از سیارات هفت‌گانه «کیوان»، «مشتری»، «مریخ»، «خورشید»، «آناهیتا»، «تیر»، «ماه» منسوب است.
«أوجات الكواكب»: اوج، در مقابل حضیض است و به معنی بلندی (ترفّع) و نقطه‌ای از مسیر قمر در اطراف کره زمین است که در آن نقطه، ماه بیشترین فاصله را از زمین دارد. «حضیض» کمترین فاصله ماه از زمین و کمترین فاصله هر ستاره نسبت به ستاره اصلی خود است. در نجوم قدیم مرکز اصلی، زمین بوده است؛ بنابراین اوج و حضیض، فاصله‌های سیاره‌های هفت‌گانه را نسبت به زمین بیان می‌کرده است[۸].
«طوالع السنين»: اصطلاح «طالع» در اختر طالع، برج طالع و درجه طالع به‌کار می‌آید و نیز بخشی از «منطقة البروج» است که در هنگام رخدادی مانند ولادت یا آغاز سال نو، در افق شرقی باشد. در نجوم، با دیدن هر طالع، برای انجام برخی کارها (مانند ازدواج، کشاورزی، آغاز جنگ و...) سفارش‌هایی می‌شود[۹]. ابومعشر، طالع هر برج را نوشته است و در پایان، رخدادهایی را که هنگام «اقتران زُحل و مریخ» پیش می‌آید، بیان کرده است[۱۰].
محققان در آغاز کتاب، شرح حالی از ابومعشر و معرفی آثار او نوشته‌اند[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن کتاب.
- مصفّی، ابوالفضل، «فرهنگ اصطلاحات نجومی»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم، تهران، 1381ش.