واژگان آذری و فارسی در زبان مردم تبریز

واژگان آذری و فارسی در زبان مردم تبریز
پدیدآوران	ذکاء، یحیی (نویسنده) عبدی، ایران (محقق)
ناشر	مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی-مرکز نشر دانشگاهی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۸ش
شابک	‎5-82-6326-600-978
کد کنگره	‏

واژگان آذری و فارسی در زبان مردم تبریز تألیف یحیی ذکاء؛ مصحح ایران عبدی؛ این کتاب دستاورد نزدیک به پنجاه سال کار و کوشش و پژوهش متناوب است که در آن هر واژه‌ای که به دلایلی آذری یا فارسی دری شناخته شده، به ترتیب الفبایی گردآمده و نخست معنا و سپس مثالی آن چنان که بر زبان هاست نه آن چنان که نوشته می‌شود برای آن آورده شده است. پس از آن نمونه‌ای از واژه‌ها و معناهای آن در فرهنگ‌های گوناگون به عنوان گواه یاد شده است. سرانجام از ریشه‌ی واژه و پیشینه‌ی آن در زبان‌های اوستایی و پارسی باستان و پهلوی سخن رفته است.

گزارش کتاب

این کتاب دستاورد نزدیک به پنجاه سال کار و کوشش و پژوهش متناوب است که در آن هر واژه‌ای که به دلایلی آذری یا فارسی دری شناخته شده، به ترتیب الفبایی گردآمده و نخست معنا و سپس مثالی آن چنان که بر زبان هاست نه آن چنان که نوشته می‌شود برای آن آورده شده است. نویسنده کوشیده تا اگر مثل، اصطلاح، عبارت یا جمله‌ای در زبان مردم هست که واژه‌ی مورد نظر در آن به کار رفته، نقل کند تا بدین سان مثل ها و اصطلاح های مردم شهر تبریز نیز گرد آید و سودش دو چندان گردد. پس از آن نمونه‌ای از واژه‌ها و معناهای آن در فرهنگ‌های گوناگون به عنوان گواه یاد شده است. سرانجام از ریشه‌ی واژه و پیشینه‌ی آن در زبان‌های اوستایی و پارسی باستان و پهلوی سخن رفته است. این واژگان شامل 3200 واژه‌ی آذری یا فارسی دری است که همگی، هم اکنون در زبان مردم اصیل تبریز به کار می‌رود ولی نمی توانیم بگوییم که همه‌ی لغات این زبان را گردآوری کرده‌ایم، چه بسا هزاران واژه‌ی دیگر از این گونه در میان اهل حرفه و پیشه وران و صنعتگران و کشاورزان هست که نویسنده از آن‌ها ناگاه است و چون کوشش مستقیم و پرس و جوهای میدانی با برنامه‌ی منظم برای گردآوری آن‌ها انجام نگرفته است، واژه‌های مذکور در این کتاب نیامده است. امروزه بیشتر ساکنان شهر، از مردم اصیل و کهن این شهر نیستند و از دیگر جاهای آذربایجان و حتی آران (جمهوری آذربایجان) و روستاها با فرهنگ و رفتار و کردار و تربیت ها و گویش‌ها و حتی اندیشه‌های گوناگون در این شهر گردآمده و نشیمن گرفته اند، از این رو آنان را تبریزی خالص نمی توان شمرد. پس اگر برخی واژه‌ها هست که اکنون در زبان مردم روان است ولی در این کتاب نیامده است، بر نویسنده خرده نباید گرفت. فراهم آورنده‌ی کتاب، چون خود زاده‌ی تبریز است، بهتر آن دیده و کوشیده است که تنها واژه‌های همگانی آذری و فارسی دو نسل پیشین این شهر را تا آن جا که دانسته و توانسته، گردآوری کند. باید افزود که این واژگان را همه‌ی واژه‌های آذری یا فارسی که در سرتاسر آذربایگان و آران به کار می‌رود، نتوان دانست زیرا صدها، بلکه هزاران واژه‌ی ناب آذری یا آرانی در گویش‌های دیگر شهر و شهرک ها و روستاهای آذربایگان و آران هست که در این فرهنگ نیامده است و این بر عهده‌ی مردم فهیم مکان‌های مذکور است که هوش بگمارند و این گونه واژه‌ها را از زبان خود و دیگران شناسایی کرده و یادداشت و جمع آوری کرده و به چاپ برسانند. از آن جا که متأسفانه، برخی از دانشمندان و زبان شناسان به اشتباه زبان مردم آذربایگان آران را در طول تاریخ این سرزمین ها همواره ترکی پنداشته اند، از این رو توجه شایسته به واژگان مردم آن نکرده‌اند و به ناچار از این گنجینه‌ی پربار زبان شناختی، بی بهره و غافل مانده‌اند؛ به ویژه که غرض ورزان و دشمنان فرهنگ و تاریخ ایران نیز از راه‌های گوناگون، خاک در چشم ها پاشیده، کوشیده‌اند و می کوشند که همه‌ی حقایق را وارونه جلوه دهند. پس وظیفه‌ی هر ایرانی شرافتمند و میهن دوست و خردمند است که در این زمینه بکوشد و حقایق تاریخی را روشن سازد و مشت‌های دانشی استوار بر دهان یاوه سرایان ترفند باز و کج اندیشان بکوبد. نیز بر عهده‌ی زبان شناسان جوان و دل بسته به حقیقت و ایران است که با بهره گیری از دانش و اندوخته‌های خود، در این زمینه گام پیش گذارند و بررسی‌ها و مطالعات سودمند انجام دهند و علت‌های تاریخی و فرهنگی و اجتماعی فراموش شدن زبان‌های آذری و آرانی و ویژگی‌های آوایی و دستوری و لغوی و دگرگونی‌های معنایی واژه‌های بازمانده را پژوهش کرده، گفتارها و کتاب‌ها پردازند و از دانش خویش سودی به تاریخ و فرهنگ و استقلال میهن شان برسانند.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران