کمال مطلوب یا ایده‌آل‌های ایرانی (تیر- آبان 1302)

کمال مطلوب یا ایده‌آل‌های ایرانی
پدیدآوران	آذری شهرضایی، رضا (نویسنده)
ناشر	مؤسسه فرهنگی هنری جهان کتاب
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۹ش
شابک	‎6-28-8967-600-978
کد کنگره	‏

کمال مطلوب یا ایده‌آل‌های ایرانی (تیر- آبان 1302) تألیف رضا آذری شهرضایی؛ نظرخواهی روزنامه شفق سرخ درباره کمال مطلوب ایرانیان، از جمله مضامینی است که مانند بسیاری دیگر از دغدغه‌های ایرانیان عصر مشروطه، هنوز هم موضوعیت خود را از دست نداده‌اند.

گزارش کتاب

ده‌ها سال سعی و تلاش ایرانیان برای پشت سرگذاشتن یک دوره‌ی طولانی از افول و فروپاشی و نفوذ فزاینده‌ی قدرت های خارجی به نهضت مشروطیت منجر شد؛ نهضتی که اگرچه با توفیق ملت در تصویب یک قانون اساسی و تشکیل یک مجلس شورای ملی به یک پیروزی اساسی انجامید اما این پیروزی در زمانی حاصل شد که به دلیل کاهش بیش از پیش توان و اقتدار دولت از یک سو و فرادستی فزاینده‌ی قدرت های خارجی از سوی دیگر، تحقق بسیاری از خواسته‌های نهضت دشوارتر از پیش شده بود. تلاش ایرانیان در جهت پیشبرد مجموعه ای از اصلاحات مالی تحت هدایت مستشاران مالی آمریکایی (هیئت شوستر)، که با مخالفت روسیه‌ی تزاری و در نهایت اشغال بخش‌های وسیعی از صفحات شمالی کشورتوسط نظامیان روس توأم شد، یکی از نمونه‌های معروفی این گونه دشواری‌ها بود. اگرچه پیشامد دست اندازهایی از این دست به معنای پایان کارنبود و اصلاحات مورد بحث از طریق مجاری دیگر ادامه یافت اما با تداوم آشوب های داخلی و بالا گرفتن مداخلات خارجی، مخصوصا پس از تقسیم ایران به دو حوزه‌ی نفوذ شمالی و جنوبی در قرارداد 1907 روسیه و بریتانیا، نه فقط از موانع پیش برد امر اصلاحات و تحقق خواسته‌های نهضت مشروطیت کاسته نشد، بلکه این دشواری‌ها بیشتر هم شد. در این میان، پیشامد جنگ اول جهانی و توسعه‌ی دامنه‌ی آن به خاک ایران عرصه را چنان تنگ کرد که برای مدتی، تا پایان گرفتن جنگ، دغدغه‌ی خاطر اصلی ایرانیان بیشتر به اعاده‌ی استقلال و حفظ تمامیت کشور معطوف شد تا مسائلی ثانوی چون اصلاحات، تنها در پی خاتمه‌ی جنگ و از میان رفتن امپراتوری روسیه، اول بدخواه ایران، و از رمق افتادن دیگر قدرت های مداخله گر بود که با اعاده‌ی استقلال کشور بار دیگر امکان رسیدگی مجدد به خواسته‌های اصلی و اولیه‌ی مشروطیت میسر شد. اما در چارچوب کلی نیازهای مبرم کشور اختلاف نظری وجود نداشت. اختلاف نظر از جایی آغاز شد که با خاتمه‌ی جنگ جهانی و طولانی شدن فرایند تحقق این خواسته، در میان بخش‌های فزاینده ای از نیروهای سیاسی این تصور شکل گرفت که یک جای کار لنگ است. تا مدت زمانی چنین به نظر می رسید و در واقع تا حدود زیادی نیز چنین بود که مهم‌ترین مانع در برابر سعی و تلاش ایرانیان برای پیشبرد اصلاحات و اعاده‌ی جایگاه ایران در مقام یک کشور مستقل و توانا، مداخلات خارجی بوده است. حوادث ده – دوازده سال اخیر نیز مؤید یک چنین برداشتی بود اما با خاتمه یافتن جنگ اول جهانی و در نهایت خروج قوای خارجی از کشور، که به هر حال امکان مداخلات آن‌ها را در امور جاری کم می کرد، به تدریج این پرسش درذهن جمعی از اهل نظر و سیاست ایران در ایران شکل گرفت که احتمالا اشکال اصلی درحوزه ای دیگر است و بیشتر به حال و روز خود ایرانیان مربوط می‌شود تا صرف مداخلات این و آن.

در چنین فضایی، روزنامه‌ی شفق سرخ که تحت مدیریت علی دشتی منتشر می‌شد در فاصله‌ی تیرماه 1302 شمسی تا آبان ماه همان سال وارد بحث شد و پرسش‌هایی را مطرح کرد و از صاحب نظران و خوانندگان نظر خواست. پرسش‌هایی که آن‌ها را می‌شد به دو بخش کلی تقسیم کرد. یکی کم و کیف ایده آل یا کمال مطلوب ایرانیان و دیگری نحوه‌ی تحقق این آمال و خواسته ها. بخش مهمی از مباحث مطرح شده در این نظرخواهی از جمله مضامینی هستند که مانند بسیاری دیگر از دغدغه‌های ایرانیان عصر مشروطه، متاسفانه هنوز هم موضوعیت خود را از دست نداده‌اند؛ از یک حس نگرانی و اضطراب نسبت به وضعیت کشور گرفته تا ضرورت پشت سرگذاشتن این وضعیت از طریق رسیدگی به موارد ی چون «چه می خواهیم و چه باید بخواهیم» و از آن مهم تر «به چه طریق و از چه راه و از کی باید بخواهیم». با آن که در نوشته‌هایی از این دست با توجه به ضرب الاجل‌های زمانی مقالات روزنامه ای، از نوعی تعجیل و شتاب زدگی می‌توان سراغ گرفت که شاید از ارزش کار کم کند اما در عین حال با ابراز نظر افرادی روبه رو هستیم که با تاریخ و فرهنگ پر پیچ و خم این سرزمین آشنایی دارند و هر یک سعی می‌کنند با توجه بدان پیشینه و تاریخچه، دلایل شکل گیری وضعیت موجود و علل درنگ و تعلل ایرانیان را در انطباق با مقتضیات جهان امروز بررسی کنند.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران