من أدب المحدثين في التربية و التعليم

من أدب المحدثين في التربية و التعليم
پدیدآوران	محمد نور سیف، احمد (نویسنده)
ناشر	دارالبحوث للدراسات الاسلامیه و احیاء التراث
مکان نشر	دبی
سال نشر	1418ق/1997م.
چاپ	اول
موضوع	آموزش‌ و پرورش‌ -- آداب‌ و رسوم‌,اسلام‌ و آموزش‌ و پرورش‌
کد کنگره	‏BP۲۳۰/۱۸/س۹م۸

من أدب المحدثين في التربية والتعليم تألیف احمد محمد نور سیف؛ این کتاب، نخستین عنوان از مجموعه‌اى است با فروست: سلسله التربیه الاسلامیه که به قلم مدیرعامل وقت ناشر کتاب که رئیس وقت سازمان اوقاف و امور اسلامى کشور امارات هم بوده، نگاشته شده است.

عالمان مسلمان به‌طور عام و محدثان به‌طور خاص اهمیت آداب و اخلاق آموزشى را گوشزد کرده و خود بدان عنایت ویژه داشته‌اند و در آثار خود به آن پرداخته‌اند و حتى آثار مستقلى در این زمینه نگاشته‌اند.

در کتاب حاضر هدف بررسى این مهم از نگاه محدثان است. نگارنده مطالب کتاب را به چهار مرحله کلى و این مراحل را به صورت مسلسل به دوازده بخش و هر بخش را نیز به چند فصل تقسیم کرده است.

مرحله یکم دربارۀ آداب و اخلاق شاگرد است و به چهار بخش تقسیم گشته است. در فصول سه‌گانه بخش نخست که اصول سه‌گانه تربیت شاگرد حدیث خوانده شده به امور ذیل پرداخته شده است: اصلاح نیت در آموزش حدیث، به یاد خدا بودن در حالات غیرآموزشى، توجه به ارزش وقت و آن را صرف امور مفید ساختن. بخش دوم این مرحله دربارۀ آداب شاگرد در مجلس درس محدث است و در فصل‌هاى چهارگانه آن از آداب درآمدن به مجلس درس محدث، آداب استماع حدیث و رعایت ادب در مجلس، برخى از دیگر آداب حضور در مجلس، آداب پرسش از محدث سخن رفته است. بخش سوم مرحله اول دربارۀ آداب تلقى و دریافت مطالب محدث و نوشتن از زبان اوست. در این بخش سه‌فصلى از آداب دریافت و تلقى از شیخ، روش محدثان در نوشتن حدیث و اخذ حدیث از شیخ، روش محدثان در بررسى احادیث گردآورى شده و کنار نهادن احادیثى که ضعف راوى آن معلوم شود سخن رفته است. بخش پایانى این مرحله در مورد پایدارى در راه آموختن حدیث در وطن و سفر است و در فصل یکم آن به نستوهى در راه کسب حدیث در وطن پرداخته شده است و فصل دوم آن در خصوص پایدارى در راه آموختن حدیث در سفر است.

برخى از آداب و اخلاق محدثان دربارۀ رسالت معلم عنوان مرحله دوم است که از سه بخش بعدى کتاب تشکیل شده است. در بخش پنجم به صفاتى که درخور محدث است پرداخته شده است یعنى بزرگداشت مجلس آموزش حدیث، دورى گزیدن محدث از مواضع خوارى و ذلت، برخى از آداب و اخلاق محدث در مجلس آموزش حدیث، مطالب بررسى‌شده در فصل‌هاى اول تا سوم این بخش است. در بخش ششم از عنایت به شاگرد حدیث‌آموز یاد شده است. این بخش نیز سه فصل دارد و در آن‌ها از پرورش و تربیت حدیث‌آموز و تلاش براى پرورش و رشد استعدادهاى او، برخى از وظایف محدث نسبت به شاگردان او، ضرورت نیکى به شاگرد و مدارا با او یاد شده است.

بخش هفتم دربارۀ ریزکاوى محدث و پرهیز او از لغزش و خطاست و در سه فصل آن از صداقت محدث و باریک‌بینى و امانتدارى او در نقل حدیث، دقت نظر محدث و تحقیق و تأمل او در نقل روایت، روش‌هاى ریزکاوى و تأکید محدثان سخن به میان آمده است.

مرحله سوم دربارۀ شمارى از آداب محدثان در باب وسایل یادگیرى است. این مرحله داراى بخش‌هاى هشتم تا دهم کتاب است. در بخش هشتم از آدابى که در نوشتن باید رعایت شوند و نیز ابزارهایى که براى نوشتن به کار برده مى‌شوند بحث شده است. فصل یکم این بخش دربارۀ توجه به وسایل نوشتن و فصل دوم آن مربوط به آداب نوشت و خط است. در بخش نهم آداب استفاده از کتاب و حقوق مربوط به امانت گرفتن کتاب مطرح شده است. فصل اول این بخش دربارۀ آداب و وظایف محدثان در استفاده از کتاب، و فصل دوم آن در مورد آداب و اخلاق امانت گرفتن کتاب است.

بخش دهم دربارۀ آداب و اخلاق بحث و مباحثه حدیث است. در فصل نخست این بخش‌اهمیت مباحثه و گفتگو علمى دربارۀ احادیث و آنچه در این امر باید پاس داشته شود بررسى شده است و در فصل دوم آن از جا و زمان مباحثه و یارى مباحثه بر حفظ حدیث یاد شده است.

مرحله چهارم کتاب، آداب و اخلاق محدثان در جلسه درس عنوان گرفته است و شامل دو بخش یازدهم و دوازدهم کتاب است. مجالس املا موضوع بخش یازدهم است که سه فصل دارد. در فصل نخست به فرق میان مجلس املا با مجلس بحث و مذاکره نظر شده است. فصل دوم به بررسى ویژگى مجلس املا و امورى که باید در آن پاس داشته شود اختصاص یافته است. فصل سوم این بخش دربارۀ آداب سخن گفتن با محدث در مجلس املا و جز آن است. بخش پایانى کتاب دربارۀ آداب و سنن پایان بخشیدن به مجلس درس محدثان است.

گفتنى است تکیه عمده مؤلف بر آثار تربیتى محدثانى چون خطیب بغدادى است و البته در بازشکافت مطالب گاه از کتاب و سنت نبوى هم سود برده است.

مطالب کتاب با زحمت فراوان گردآورى و نیک دسته‌بندى شده است. از جمله مزایاى بسیار نادر این کتاب در میان همانندهاى آن در کشورهاى عرب، تدوین چند نمایه در پایان کتاب است.

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.