قصه سلیمان(ع) متنی کهن از حوزه زبانی آذربایجان

قصه سلیمان(ع) متنی کهن از حوزه زبانی آذربایجان
پدیدآوران	تبریزی، یوسف بن علی (نویسنده) امامی، علیرضا (مصحح) امیری نژاد، اردوان (مصحح)
ناشر	بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار - سخن
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۸ش
کد کنگره	‏

قصه سلیمان(ع) متنی کهن از حوزه زبانی آذربایجان تألیف ابویعقوب یوسف بن علی بن عمر تبریزی؛ مصحح دکتر علیرضا امامی - اردوان امیری نژاد؛ قصه سلیمان متنی است کهن از حوزه زبانی آذربایجان. از ویژگی‌های مهم این متن یکی هم درج اشعاری به زبان قدیم آذربایجان است. پژوهشگران متن‌های کهن فارسی، متون تفسیری، داستان‌های قدیمی و محققان تاریخ زبان و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی از مخاطبان این کتاب هستند.

ساختار

کتاب با پیشگفتار و دیباچه آغاز می‌شود، فصلهای سیزده گانه بخش بعدی کتاب است و بعد از آن نمایه و فهرستهای آیات قرآنی، احادیث و عبارات عربی، اشعار فارسی و عربی، نیز فهرست فهلویات، اشخاص، جای‌ها، کتابها و فهرست برخی واژه‌ها و ترکیب‌ها آمده است.

فهرست فصل‌های مختلف کتاب عبارتند از:

فصل اول، در ولادت او

فصل دوم، در وصیت کردن داود به سلیمان علیهما السلام و وفات داود

فصل سیم، در آغاز ملک سلیمان علیه السلام

فصل چهارم، در عمارت مسجد بیت المقدس و سبب آن

فصل پنجم، در حکایت بلقیس و ملک او

فصل ششم، در قصد کردن دیوان به فرزندان سلیمان و خبر یافتن او از آن

فصل هفتم، در عزل سلیمان و سبب آن

فصل هشتم، در گذشتن سلیمان به وادی النمل

فصل نهم، در گذشتن سلیمان عین القطر را

فصل دهم، در قصه اسبان سلیمان

فصل یازدهم، در غرایب وقایع و فتح‌های نادره که سلیمان را بود علیه السلام

فصل سیزدهم در وفات سلیمان

گزارش محتوا

قصه سلیمان متنی است کهن که تألیف آن میان سال‌های 587 تا 607 ق در آذربایجان به پایان رسیده است. مؤلف، ابویعقوب یوسف بن علی بن عمر تبریزی، مفتی اران و آذربایجان، داستان سلیمان پیامبر را به شیوه مجلس‌گویان آراسته است و در میان آن ابیات و حکایاتی آورده است که شیرینی داستان را بیشتر می‌کند. از ویژگی‌های مهم این متن یکی هم درج اشعاری به زبان قدیم آذربایجان است. پژوهشگران متن‌های کهن فارسی، متون تفسیری، داستان‌های قدیمی و محققان تاریخ زبان و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی از مخاطبان این کتاب هستند.

نویسنده این کتاب را به زنی وابسته به دربار اتابکان آذربایجان تقدیم کرده است. این کتاب ظاهرا در پایان قرن ششم و آغاز قرن هفتم هجری تألیف شده است و نثر ساده و نسبتا بی‌پیرایه‌ای دارد و گاهی عبارت‌ها را به زیور سجع آراسته است. در جاهای مختلف نیز، در ارتباط با موضوع داستانی از داستان‌های صوفیان را ذکر کرده است. از ویژگی‌های این متن درج چند دوبیتی در آن است که به گویش قدیم آذربایجان سروده شده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اسناد این گویش به دست ما رسیده است.

نویسنده قصد داشته است کتابی دیگر درباره داوود نبی(ع) تألیف کند. از این که به این کار موفق شده است یا نه، اطلاعی در دست نیست. نویسنده برای وعظ و ارشاد بانویی صاحب قدرت، قصه سلیمان را جمع و تألیف کرده است تا در خلوت آن را بخواند و از آن بهره گیرد.

هدف او از نگارش این داستان آن است تا شیوه حکومت‌داری را با التزام به رعایت دین به ملکه بیاموزد و دو قصه یوسف و سلیمان را از این نظر که هر دو هم نبی بودند و هم پادشاه، شبیه به هم می‌داند و امید دارد که مخاطب از مطالعه آن عبرت گیرد.

چون هدف نویسنده تعلیم و آموزش است، در جای جای داستان نکته‌هایی اخلاقی و عرفانی می‌آورد و به همین سبب در میان آن با ذکر کلماتی مانند نکته، لطیف، تحقیق و حکایت به تشریح و تفسیر داستان سلیمان نبی می‌پردازد. بیشتر داستان‌های ضمنی نیز به حکایات صوفیان تعلق دارد و به داستان رنگ و بوی تفسیری عرفانی بخشیده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران