أصول فقه الإمام مالك «أدلته النقلیة»
| أصول فقه الإمام مالك «أدلته النقلیة» | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ش‍ع‍لان، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن (نويسنده) |
| ناشر | المملکة العربیة السعودیة. وزارة التعلیم العالي. جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1424ق - 2003م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9960-04-468-8 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ش7الف6 157 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أصول فقه الإمام مالك (أدلته النقلیة)، نوشته پژوهشگر معاصر؛ ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن بن عبدالله ش‍ع‍لان، پژوهشی نوآورانه است که با معرفی و بررسی 6 دلیل نقلی (کتاب، سنت، اجماع، عمل اهل مدینه، قول صحابی و شریعت‌های پیشین) از ادله معتبر شرعی در نزد دومین فقیه از فقهای چهارگانه اهل‌سنت؛ مالک بن انس (93- 179ق)، نیم‌رخی از روش استنباط فقهی او ترسیم می‌کند.
هدف و روش
نویسنده، درباره این اثر که پایان‌نامه دکترای اوست، یادآور شده است:
- این کتاب را باهدف جبران نقص موجود در پژوهش‌های انجام شده در باب اصول فقه مالک بن انس، نگاشته‌ام.
- چون بیشتر نویسندگان این آثار در زمینه علم اصول فقه تخصص نداشتند، نتوانستند ابعاد اصولی این شخصیت مهمّ را به‌خوبی نشان دهند. مذهب مالک امروزه، یکی از مذاهبی است که بیشترین پیروان را دارند و مالک بن انس اصول فقه خودش را ننوشته است و پیروان مالک هم که به شرح زندگی او پرداخته‌اند، ابعاد گوناگونی را توضیح داده‌اند و بر بحث روش‌شناسی و علم اصول فقه متمرکز نشده‌اند.
- تاکنون رساله علمی و روشمندی در این موضوع نوشته نشده است و این کتاب، اولین پایان‌نامه‌ای است که اصول و ادله نقلی مالک بن انس را به شکل اختصاصی می‌شناساند. [۱]
- من در چند مورد، نظر و اجتهاد خاصی ابراز کردم؛ ولی بعد از آن، دیدم که کسانی قبل از من چنین نظری را گفته‌اند و من بدون توجه و بی‌استفاده از آنان خودم به آن نظر رسیده‌ام؛ برای‌آنکه زحمت خودم هدر نرود و از طرف دیگر، به صاحب‌نظران دگر جفا نشود و نپندارند که من اجتهاد دیگران را گرفته و به نام خودم ثبت کرده‌ام، این تدبیر را اندیشیدم و اجرا کردم: هر دو را با هم آوردم و علاوه بر ذکر اجتهاد خودم، به هم‌نظری اندیشوران پیشین نیز اشاره کردم. [۲]
- شاید خواننده بگوید که مقدمه به نسبت به متن اصلی، طولانی شد، در پاسخ، عذرخواهی می‌کنم و بر 2 نکته تأکید دارم:
- این مقدمه را فرصتی برای توضیح و بررسی علمی زندگی مالک قرار دادم تا شخصیت علمی‌اش شناخته شود و در مورد مباحث اختلافی سخن بگویم.
- این مقدمه را به‌عنوان زمینه و آمادگی برای تحقیق در همه اصول فقه مالک بن انس نوشتم و به نسبت به‌تمامی اصول فقهی مالک طولانی نیست؛ ولی به‌خاطر ضیق مجال دفاع از پایان‌نامه دکترا، هیئت‌علمی گروه اصول فقه پیشنهاد کرد که موضوع محدود شود و تحقیق به ادله نقلی از اصول فقه مالک اختصاص یابد و طرح تحقیق تغییر کرد. [۳]
منابع شناسایی اصول فقه مالک
نویسنده تعداد 31 کتاب از منابع خودش را برای معرفی ادله نقلی فقه مالک معرفی کرده که از آن جمله کتاب‌های المنهاج في ترتيب الحجاج، إحكام الفصول في أحکام الأصول و الإشاره؛ هر سه نوشته ابوولید باجى است. [۴]
ساختار و محتوا
این کتاب 2 جلدی، از مقدمه و 6 فصل (باب) و خاتمه به ترتیب ذیل تشکیل شده است:
- مقدمه (نقشه پژوهش، اهمیت موضوع و مهم‌ترین مشکلات فرارو، پیشینه تحقیق، امتیازات، مهم‌ترین منابع و روش تحقیق)
- کتاب عزیز (معنای کتاب عزیز و حجیتش، قرائت‌های شاذّ، بسمله، نسخ، اقوال و چگونگی دلالت الفاظ بر معانی.)
- سنت نبوی (معنای سنت و حجیتش، کسی که روایتش پذیرند و آنکه نپذیرند، تعدیل، روش‌های نقل حدیث و الفاظ روایت، نقل به معناکردن حدیث و...)
- اجماع (معنای اجماع و حجیتش، اجماعی که مالک بن انس گوید، سخن چه کسی در اجماع معتبر است؟ سند اجماع، اجماع سکوتی، حکم بر اساس کمترین گفته.)
- عمل اهل مدینه (معنای عمل اهل مدینه و حجیتش، استدلال بر حجیت عمل اهل مدینه، کسانی که قبل از مالک بن انس، عمل اهل مدینه را حجت شمرده‌اند، اقسام عمل اهل مدینه، دوره زمانی حجیت عمل اهل مدینه.)
- سخن اصحاب پیامبر(ص) (معنای سخن اصحاب پیامبر(ص) و حجیتش، اثبات احتجاج مالک بن انس به قول صحابه، سخن صحابه‌ای که در نزد مالک حجت است، جایگاه قول صحابه در نزد مالک)
- ادیان آسمانی پیشین (معنا و حجیت شریعت‌های پیشین، ترسیم نقطه‌های اختلاف در این مسئله و اثبات احتجاج مالک به شریعت‌های پیشین)
- خاتمه (58 نتیجه پژوهشی و 10 پیشنهاد علمی کاربردی)
نمونه مباحث
- ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن بن عبدالله ش‍ع‍لان، با بیان اینکه در معنای عمل اهل مدینه از دیدگاه مالک بن انس، اختلاف است، افزوده است: بزرگ‌ترین دلیل بر این مطلب، آن است که خود مالکیان نیز گوناگون نظر داده‌اند و چگونگی حجیتش را متفاوت تحلیل کرده‌اند: برخی آن را از باب اجماع و گروهی دیگر از باب نقل متواتر شمرده‌اند. نویسنده بعد از نقل و نقد تعریفاتی که مطرح شده، خودش این تعریف را انتخاب کرده و ادله انتخابش را آورده و اشکالاتش را پاسخ داده و فوائدش را بیان کرده است: هر آنچه همه یا اکثریت عالمان و فاضلان مدینه در زمانی خاصّ بر آن وحدت نظر داشته‌اند چه سندش نقل باشد چه اجتهاد. [۵]
- ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن ش‍ع‍لان، می‌نویسد: اینکه بسیاری از اصولیان، عمل اهل مدینه را جزو مباحث اجماع قرار داده‌اند، روشی ناموفق و نادرست است. همچنین اینکه برخی از اصولیان، حجیت عمل اهل مدینه را مردود دانسته و استدلال کرده‌اند که <<عمل اهل مدینه، اجماع است و در اجماع، بر اساس ادله، شرط است که اتفاق‌نظر همه امت باشد نه فقط نظر اهل مدینه.>>، خیال‌پردازی و اشتباهی بزرگ است زیرا مالک بن انس هرگز ادعا نکرده است که عمل اهل مدینه، اجماع است. [۶]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.