سیاه قلم: احوال و آثار استاد علی محمد اصفهانی
| سیاه قلم: احوال و آثار استاد علی محمد اصفهانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مکی نژاد، مهدی (نویسنده) |
| ناشر | متن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 4-295-232-964-978 |
| کد کنگره | |
سیاه قلم: احوال و آثار استاد علی محمد اصفهانی تألیف مهدی مکی نژاد؛ سیاه قلم یک فن و روش نقاشی زیر لعاب است که در اواخر دوره ی قاجار بسیار مورد اقبال هنرمندان کاشی ساز قرار گرفت. استاد علی محمد اصفهانی کاشی ساز ماهر و نقاشی توانا بود که دستی نیز بر معماری داشت.
معرفی کتاب
کاشی با قدمت هزاران سال در ایران، دارای ظرفیت‌های مختلف هنری، کاربردی، تاریخی و فرهنگی است که در طی قرن ها، این فن شریف و این صنعت کاشانی تکامل یافته و در شهر و دیار پراکنده شده و در خاطره ی جمعی ما جای گرفته است. هرکدام از رنگ ها و نقش ها و نشانه های تصویری در کاشی ها، آیینه ی خاطرات گذشته ی ما هستند که قرن ها با مفاهیم و مضامین ادبی، تاریخی، اسطوره ای و خوشنویسی درهم آمیخته و بخشی از فرهنگ تصویری و تجمسی ما را تشکیل داده‌اند. از این منظر، کاشی های هر دوره، بازتابی از گرایش های زیباشناسی و فکری و هنری همان دوره است. در واقع بوم کاشی، آیینه ای است که می‌توان در آن، ذوق و سلیقه ی مردم و حاکمان را نظاره کرد. دوره ی قاجار یکی از مهم ترین دوره های تاریخ هنر ایران است که تحت تأثیر صنعت عکاسی، چاپ سنگی، روزنامه ها و همچنین گسترش روابط با اروپا قرار گرفته است. در این دوره با واردات انواع کالاهای مصرفی، بسیاری از کارگاه های سنتی تعطیل شده‌اند؛ اما بازار کاشی نه تنها کساد نشده، بلکه به عنون یک پدیده ی جذاب و لوکس به شدت مورد اقبال خاص و عام قرار گرفته و علاوه بر کارکردهای ساختمانی، به عنوان یک بوم نقاشی نیز مورد استقبال سیاحان، درباریان و حاکمان واقع شده است. توسعه ی شهر تهران در سال 1284 ق موجب ساخت و ساز ابنیه ی جدید، به ویژه عمارت‌های درباری شد؛ از این رو، کاشی به عنوان ماده ای محکم و جذاب، بیش از پیش مورد اقبال و استفاده قرار گرفت. این امر هنرمندان مختلفی از جمله استاد علی محمد اصفهانی را به تهران کشاند. وی در سال 1301 ق به توصیه ی مرداک اسمیت، به تهران عزیمت کرد و در جنوب دارالخلافه و نزدیک دروازه ی شاهزاده عبدالعظیم، اقدام به راه اندازی کارخانه ی کاشی سازی نمود. از همین زمان به مدت ده سال، این کارخانه مرکز تولید با کیفیت ترین کاشی ها و در واقع مهم ترین مرکز کاشی های پایتخت گردید. علی محمد استادی خلاق بود و در طراحی، نقاشی معماری و کاشی سازی تبحری مثال زدنی داشت. از این رو به سرعت مشهور شد و هنرمندان دیگر نیز همکار و همراه او شدند.
در کارخانه ی علی محمد، انواع کاشی های ساختمانی و غیرساختمانی و ظروف سفالی ساخته می شد. مهم ترین تکنیکی که او و دیگر هنرمندان اصفهانی در تهران رواج دادند، تکنیک نقاشی زیر لعاب بود. این تکنیک، کاشی را به بوم نقاشی تبدیل کرد؛ زیرا در این روش اجرای بسیار دقیق طرح های ظریف، امکان پذیر بود. علی محمد در کاشی های دیواری نیز بسیار خوش درخشید و علاوه بر تولید انواع کاشی های برجسته و مشبک در ابعاد مختلف، به ویژه قطعات بزرگ، توانست گام مهمی در استاندارد سازی اولیه ی تولیدات کارخانه کاشی پزی بردارد.
آثار استاد علی محمد بسیار پراکنده و متنوع است. بخشی از آثار وی که به سفارش اروپاییان، به ویژه مرداک اسمیت و موسیر لومر فرانسوی ساخته شده، درموزه های خارج از کشور مثل موزه ی ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می‌شوند و بخش دیگر آن‌ها، در شهرهای تهران و اصفهان، درموزه ها یا اماکن عمومی ومذهبی مثل حرم عبدالعظیم دیده می‌شوند. دراین طیف وسیع آثار، انواع تکنیک های کاشی مثل زرین فام، نقاشی زیر لعاب، مشبک، برجسته و هفت رنگ به کار رفته است. از این بابت علی محمد یک کاشی پز منحصر به فرد و به اصطلح هفت قلم بوده که مورد توجه پژوهشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. کتاب حاضر ماحصل تلاش جمعی گروه علمی و سایر پژوهشگران این حوزه است و اولین نوشتاریست که در خصوص آثار یک هنرمند کاشی ساز در قالب یازده مقاله به چاپ رسیده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران