درام اسلامی

درام اسلامی
پدیدآوران	ملک پور، جمشید (نویسنده) حقیقی، فرزام (مترجم)
ناشر	بیدگل
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۹
شابک	‎8-14-6863-622-978
کد کنگره	‏

درام اسلامی تألیف جمشید ملک پور، ترجمه فرزام حقیقی؛ نوشتار حاضر کتابی است در هفت فصل و یک پیوست، که برخی از مهم ترین و تأثیرگذارترین آثار در زمینه ی شناخت نمایش ایرانی است.

ساختار

کتاب مشتمل بر هفت فصل و یک پیوست است:

فصل اول: ایران: زادگاه تعزیه

فصل دوم: اسلام و تعزیه

فصل سوم: منشأ و روند شکل گیری تعزیه

فصل چهارم: نمایش های تعزیه

فصل پنجم: اجرای تعزیه- فصل ششم: تعزیه در جهان اسلام- فصل هفتم: تعزیه: دیروز، امروز و فردا

معرفی کتاب

نوشتار حاضر کتابی است در هفت فصل و یک پیوست، که برخی از مهم ترین و تأثیرگذارترین آثار در زمینه ی شناخت نمایش ایرانی است. در این کتاب به نمایش بومی ایران می پردازد، کتاب با معرفی مختصر اسلام و حادثه های مرتبط با تعزیه آغاز می شود، سپس مراسم آیینی در تمدن های مختلف را معرفی می کند و از این طریق می کوشد تا ریشه ها و شباهت های تعزیه با این مراسم را تبیین کند. نویسنده درادامه تعزیه را به مثابه متن و درام بررسی می کند و در فصل آخر موقعیت تعزیه را دردنیای امروز به تصویر می کشد و می کوشد چشم اندازی از آینده ی آن به دست می دهد. در پیوست نیز فهرستی از مهم ترین متن های این نوع نمایش ارائه می شود.

پاسخ این پرسش که آیا چیزی به عنوان درام اسلامی وجود دارد، به لطف پژوهش های تأثیرگذار نویسنده، مثبت است. پس نمایش اسلامی وجود دارد و در این کتاب ذیل عنوان تعزیه بررسی می شود. تعزیه نوعی نمایش آیینی شبیه به نمایش های آغازین یونان باستان است. اما با بررسی دقیق تر، ارتباط آن با نمایش های اروپایی قرون وسطی و حتی عناصر نمایش گونه و تماشایی مراسم آبیدوس مصر، که مضمون عمومی مرگ و رستاخیز اوزیریس را به تصویر می کشد، آشکار می شود. چرا که تعزیه هم نیازمند دو عنصر مشارکت و ایمان برای تحقق باورپذیری تئاتری است. در چنین رویدادهایی، مسائل دنیوی و آیینی در تخیلی که از نظر دراماتوروژی غنی است درهم تنیده می شوند. تعزیه، که ابتد در محوطه ی کاروانسراها اجرا می شد، اکنون به عنوان آیینی اسلامی و حتی دقیق تر از آن به عنوان نوعی آیین مذهبی شیعی شناخته می شود. شیعه، دومین مذهب بزرگ اسلام، مذهب رسمی ایران است و امروزه، طبق آنچه نویسنده نوشته است، حدود هفتاد میلیون ایرانی از آن پیروی می کنند. با وجود این، تعزیه در حال حاضر حتی در میان شیعیان نیز رواج چندانی ندارد و این امر نشان دهنده ی اهمیت ویژه ی پژوهش نویسنده است.

تعزیه همواره در ماه محرم، نخستین ماه تقویم قمری و ماه عزاداری شیعیان، اجرا می شود. زمان دقیق این ماه هرساله (نسبت به تقویم شمسی و میلادی) تغییر می کند. موضوع اصلی تعزیه همواره به رویدادی خاص در تاریخ شیعه مربوط می شود. ساختار اولیه ی تعزیه کم و بیش تا اواخر قرن هجدهم تکامل یافت، اما این موضوع باعث نشد که نویسندگان از نوشتن نسخه های تازه دست بکشند- به ویژه در حدود صد سال اخیر- آن ها در عین حفظ داستان اصلی، که نماد ایمان و عزاداری است، نسخه های تازه ای ازتعزیه آفریده اند. نویسنده ی این نوشتار طی تحقیقی راه گشا، نه تنها متون کلاسیک تعزیه که برخی از تعزیه های امروزی را نیز بررسی می کند بلکه حتی فهرست بلندی، از متون و جاهایی را که می توان به آن ها دسترسی داشت، در اختیار مخاطب قرار می دهد. شایان ذکر است که یکی از بزرگ ترین مجموعه های متون تعزیه در کتابخانه ی واتیکان رم نگهداری می شود. چون تعزیه بازتاب روایت شیعه از حوادث سال های آغازین اسلام است و تا حدودی با روایت محققان سنی اختلاف دارد اما این اختلاف موضوع این پژوهش نیست. در اینجا تعزیه تنها به مثابه نوعی هنر بررسی می شود. بنابراین برای درک کامل ماهیت تعزیه، شناخت اسلام و تاریخ ایران امری ضروری است. از این رو دو فصل از کتاب حاضر به بحث درباب مذهب و تاریخ ایران پرداخته است و تلاش شده که این مباحث مستقیما به تطور تعزیه ربط داده شود و برای تمرکز بر هدف اصلی این پژوهش، که بررسی خاستگاه و تطور تعزیه است، از مقایسه ی آن با دیگر انواع تئاتر همانند نمایش های یونانی یا مصیبت نامه های اروپایی قرون وسطی اجتناب شود.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران