ادیب كرمانی، شیخ احمد
| ادیب كرمانی، شیخ احمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ادیب كرمانی، شیخ احمد؛ |
| نام‌های دیگر | |
| لقب | ادیب؛ |
| تخلص | دانش؛ |
| نسب | کرمانی؛ |
| نام پدر | ملاحافظ عقیلی كرمانی؛ |
| محل تولد | ایران؛ |
| محل زندگی | ایران؛ |
| رحلت | د 1329ق؛ |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | شیعه؛ |
| پیشه | شاعر، ادیب، خوشنویس؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | شاعر، ادیب، خوشنویس؛ |
| اساتید | |
| مشایخ | |
| معاصرین | میزرا آقاخان كرمانی، محمد علی میرزا، محمود خان طباطبایی؛ |
| برخی آثار | 1- دیوان اشعار، 2- سالارنامه، یا سالاریه؛ |
اَدیبِ كِرْمانی، شیخ احمد (د 1329ق/ 1911م)، پسر ملاحافظ عقیلی كرمانی، شاعر و ادیب دورۀ قاجاریه، متخلص به «دانش».
وفات
تاریخ وفات او را 1330ق نیز آورده‌اند.
تبحر در نظم و نثر و خوشنویسی
اطلاعات اندكی كه از زندگی وی بر جای مانده، منحصر به این است كه او و پدرش در نظم و نثر فارسی و عربی و همچنین در خوشنویسی متبحر بوده‌اند و مهارت او در خطاطی از پدرش نیز افزون‌تر بوده است. نیز مهم‌ترین آگاهی ما از او، همدرسی وی با میزرا آقاخان كرمانی، ادیب، شاعر و آزادی خواه مبارز آن دوران است.
شاعری توانا
با مطالعه و امعان نظر در آثار بر جای مانده از ادیب، به ویژه دیوان فارسی اشعار او، می‌توان وی را در زمرۀ شاعران توانای عصر قاجار به شمار آورد. از قصیده‌ای بلند ـ مشتمل بر 100 بیت ـ كه در مدح علی (ع) سروده، می‌توان بر تبحر وی در زبان و ادب كهن فارسی و مهارتش در صنایع بدیعی، خاصه مراعات نظیر پی برد. این قصیده و قصیده‌ای دیگر از او با ردیف «آفتاب» خود به تنهایی حكایت از قدرت ادیب در این فن دارد. مخمس طویل او ـ مشتمل بر 30 بند ـ كه به مناسبت تقارن فصل بهار و 17 ربیع‌الاول (میلاد پیامبر اكرم) سروده، و دیگر مسمط‌های او یادآور سخنان استوار منوچهری دامغانی و حاكی از قوت بیان و تسلط وی بر واژگان فارسی و عربی است. سخن او در مثنوی سالارنامه كه بر وزن و شیوۀ شاهنامۀ فردوسی سروده، در قوت و استواری همسنگ قصاید او نیست. شاید این ناهماهنگی، افزون بر جهات دیگر، ناشی از این باشد كه ادیب بر آن بوده تا تاریخ ایران بعد از اسلام را «چنان سهل» به نظم آورد كه «... هر كودكی، برد بهره از گفته‌ام اندكی» و هم از این رو، در سرودن این منظومه از «لغت‌های معروف معمول» سود جسته، نه از «الفاظ مجهول» و نیز بر آن بوده تا از آوردن «رمز و تلمیح» و «افسانۀ بزم و رزم» بپرهیزد و 13 قرن تاریخ ایران را چنان مختصر سازد كه بتوان آن را از بر كرد. با اینهمه، شعرش جای جای در این مثنوی نیز اوج می‌گیرد و به كمال نزدیك می‌شود.
آثار
1. سالارنامه، یا سالاریه،
منظومه‌ای است در بحر متقارب مثمن، به سبك شاهنامۀ فردوسی. این منظومه در واقع دنباله و تكملۀ مثنوی تاریخی نامۀ باستان میرزا آقاخان كرمانی (1270- 1314ق/ 1854-1896م) است. آقاخان در 1312ق هنگامی كه به اتهام شركت در شورش ارامنه، در طرابوزان تركیه زندانی بود، تاریخ مختصر ایران را بدون دسترسی به مأخذی از عصر اساطیر تا پایان پادشاهی یزدگرد ساسانی به نظم كشید و آن را با كتاب دیگرش آیینۀ سكندری (به نثر) به فرمانفرما عبدالحسین میرزا، حاكم كرمان و معروف به سالار لشكر تقدیم كرد. پس از آنكه میرزا آقاخان در 1314ق به امر ولیعهد، محمد علی میرزا در تبریز به قتل رسید، سالار لشكر در 1315ق، ادیب كرمانی را به تكمیل منظومۀ ناتمام دوست و همدرسش تشویق كرد. هم ازاین‌رو، ادیب اثرش را به نام سالار لشكر، سالار نامه نام نهاد. وی در این اثر تاریخ ایران را از ظهور اسلام تا زمان مظفرالدین شاه (1313ق) به همان سبك و وزن سرود. وی تاریخ را به سه بخش: بعید (دورۀ پیش از اسلام)، قریب (از اسلام تا پایان زندیه) و جدید (عصر قاجار تا مظفرالدین شاه) تقسیم كرده است. ذبیح‌الله صفا ضمن برشمردن منظومه‌های حماسی تاریخی، از این كتاب نیز نام برده، و آن را ـ با احتساب منظومۀ میرزا آقاخان ـ مشتمل‌بر 500‘4 بیت دانسته است، اما بر اساس چاپ سنگی 1316ق تنها سالارنامۀ ادیب مشتمل بر بیش از 400‘5 بیت (455 صفحه و هر صفحه 12 بیت) است. این اثر در 2 جلد به خط علی رضا حسینی شیرازی در شیراز (1316ق) به چاپ سنگی رسیده است. مؤلف تذكرۀ شاعران كرمان، سال چاپ سالارنامه را 1313ق قید كرده كه در منابع كتاب شناسی اشاره‌ای بدان نشده است.
2. دستور حكمت،
شرح فارسی عهد نامۀ مالك اشتر كه به امر محمود خان طباطبایی تبریزی تألیف، و در 1321ق چاپ شده است.
3. دیوان فارسی،
مشتمل بر قصاید و دیگر انواع شعر، در 3 هزار بیت كه نسخه‌ای از آن نزد محمد هاشمی كرمانی، در تهران موجود است.
4. دیوان عربی،
مشتمل بر اشعار عربی او، از جمله قصیدۀ تبریدیه در هجو و هزل. [۱].
پانویس
- ↑ ریحانی منفرد، نسترن، ص374-373ج7
منابع مقاله
ریحانی منفرد، نسترن، دایره المعارف، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، سال1377