تقیه بنت غیث

تقیه بنت غیث
نام کامل	تقیه بنت غیث ام‌علی
نام‌های دیگر	ست‌النعم
نسب	دمشقی
نام پدر	ابوالفرج غیث، ابن ارمنازی
ولادت	505 ق/1111م
محل تولد	دمشق، سوریه
محل زندگی	صور، اسکندریه
رحلت	579ق/1183م
مدفن	اسکندریه
همسر	فاضل بن سعدالله
فرزندان	ابن محدث
خویشاوندان	ابوالحسن علی بن عبدالسلام، ابومحمدحسن بن علی
دین	اسلام
مذهب	سنی
اطلاعات علمی
اساتید	ابوطاهر احمد سلفی اصفهانی
برخی آثار	دیوان اشعار

تَقیّه بِنْتِ غَیْث، ام‌علی(505-579ق/1111-1183م)، از بانوان شاعر و ادیب شامی، ملقب به ستُّ‌النِعَم(بانوی نعمتها). وی در خانواده‌ای اهل دانش در دمشق زاده شد. جدش ابوالحسن علی بن عبدالسلام(د 478ق) از شاعران صور و پدرش ابوالفرج غیث معروف به ابن اَرْمنازی(د 509 ق)، خطیب و کاتب بود.

زندگی‌نامه

تقیه 13 ساله بود که در 518 ق و در پی اشغال بندر صور به دست صلیبیان، همراه بزرگ خاندان، ابومحمدحسن بن علی که در این زمان به قضاوت اسکندریه منصوب شده بود، با خانواده به اسکندریه رفت. او در آنجا با ابوطاهر احمد سلفی اصفهانی آشنا شد و در محضر وی چنان نیک دانش‌ اندوخت که سلفی در کتابش از وی با عنوان «بانویی شاعره که هرگز نظیرش را ندیده» یاد کرد و حتى پاره‌ای از اشعار او را در برخی یادداشت‌هایش آورد.

در کلام بزرگان

علاوه بر سلفی، کسانی چون صفدی، منذری و ابوالحسن مقدسی، ضمن نقل حدیث از او، به مقام شاعری وی اذغان کرده، او را ستوده‌اند.

بنا به قول عمادالدین کاتب، ابوالقاسم حمزۀ مخزومی مغربی در 571ق/1175م در دمشق عماد را ملاقات کرد و دفتری از اشعار تقیه را به او هدیه داد. عماد متذکر می‌شود که تقیه با خط خود بر روی دفتر نوشته بود که حمزۀ مخزومی این اشعار را در 561 ق، مستقیماً از وی شنیده است.

بنا به‌ گفتۀ سلفی (ص 322)، همسر تقیه ــ فاضل بن سعدالله ــ نیز اهل شعر بود و به همراه دو فرزندش در مدرسۀ عادلیه دانش آموخت. ظاهراً یکی از فرزندان او به نام ابن محدث پس از مدتی محضر سلفی را ترک گفت و خاطر او را بیازرد. تقیه در قصیده‌ای مفصل، از این اقدام فرزندش عذرخواهی کرد.

اشعار

بیشتر اشعار تقیه در قالب قصیده، قطعه و در مواردی غزل است. وی خود مدعی است که در شعر مدح و هجا سرآمد روزگار خویش است. قصیده‌ای که وی در کهن‌سالی برای ملک مظفر ایوبی سرود، چنان در کار مدح و وصف مجلس بزم و باده خواری مهارت نشان ‌داد که موجب حیرت و شگفتی سلطان شد، و او ناچار گردید در رزم و حماسه هم قصیده‌سرایی کند. مدح تقیه از ملک مظفر می‌بایست در فاصلۀ سال‌های 570 تا 571 ق باشد که وی به دمشق سفر کرده است.

سروده‌های فخریۀ تقیه حکایت از آن دارد که وی از متنبی(303-354ق)، سخت تأثیر پذیرفته است. تقیه افزون بر اینها، در دوری از وطن اشعاری سوزناک سروده است. می‌دانیم که در همین زمان شهر او صور، به دست صلیبیان افتاده بود، اما شگفت اینجا ست که این بانوی دانشمند دربارۀ شهر اشغال شدۀ خویش، تنها به ناله و سوز بسنده کرده است و هیچ‌گونه اشاره‌ای به حملات مسیحیان نمی‌کند.

وفات

تقیه تا پایان عمر در اسکندریه ماند و همانجا درگذشت

منابع مقاله

پات، فریبا، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378