ثورة الحسين في الوجدان الشعبي

ثورة الحسين في الوجدان الشعبي
پدیدآوران	شمس‌الدین، محمدمهدی (نویسنده)
ناشر	الدار الاسلامیة
مکان نشر	بیروت
سال نشر	1400
چاپ	اول
کد کنگره	‏/ش8ث9 / 41/5 BP

ثورة الحسين في الوجدان الشعبي تألیف محمد مهدی شمس‌الدین؛ اثر حاضر سومين كتابى است كه از اين نويسنده دربارۀ قيام امام حسين(ع) و يارانش منتشر شده‌است. وی در آغاز کتاب گفته است کتاب دیگرى باعنوان قصة الثورة از وى منتشر خواهد شد و با آن، پژوهش وی دربارۀ امام حسین به فرجام خواهد رسيد؛ اما تاكنون اين كتاب منتشر نشده است.

در کتاب حاضر به بازتاب قیام امام حسین در نزد مسلمانان پرداخته و مطالب آن در پنج فصل سامان داده شده است. در فصل اوّل باعنوان «مقدّمات»، نخست به توضيح كلمۀ «ثورة» پرداخته شده و سپس از مواضع مسلمانان در مقابل قيام امام حسین(ع) (در آغاز قیام و پس از آن)، سخن رفته است. آنگاه به نفوذ قيام در ضمير مردم و شیوه‌های نفوذ آن پرداخته و در ضمن آن ترفندهای امويّان براى خنثى كردن قيام امام شرح شده است.

در فصل دوم تا پنجم به بیان چھار تجلّی قیام امام حسین(ع) در ضمیر مردم پرداخته شده است: زیارت، مرثیه سرایی، عزاداری و گریه. عنوان فصل دوم «زیارت» است و در آن از مشروع بودن زیارت و پیشینۀ آن، پيش از زيارت قبر امام حسين(ع)، سخن رفته است. سپس به زیارت امام حسین(ع) و اهداف و نصوص شرعى آن پرداخته و دو نمونه از زیارت آن حضرت نقل و تحلیل شده و در پايان به زيارت در اشعار مراثى اشاره رفته است. این فصل، پیوستی دارد و در آن از زیارت حضرت ابوالفضل(ع) و على‌اكبر(ع) و شهیدان كربلا سخن رفته است.

«شعر رثائى» عنوان فصل سوم است و در اين فصل ضمن نقل و تحليل برخى از مراثی در بارۀ امام حسین(ع)، به تشویق امامان در سرودن شعر و موضع حكومتها در برابر شاعران و محتوا و مقاصد و ارزش اشعار و تطوّر آنها پرداخته شده است.

فصل چهارم عنوان ندارد و موضوع آن عزادارى است. در آغاز اين فصل از دو نوع عزاداری برای امام حسین سخن رفته است. ١ . عزاداری خانوادگی، که از عصر عاشورا در كربلا آغاز شد و در دمشق و مدينه ادامه يافت و عزاداران، خانواده‌هاى شهیدان کربلا بودند. ٢ . عزاداری عمومی، كه مردم در كوفه و مدينه بامشاهدۀ اسيران اهل‌بیت به عزاداری پرداختند.

سپس به عزادارى در دورۀ امامان اشاره شده و در ادامه از سه دوره عزاداری سخن رفته است: ١. پس از قیام کربلا تا سقوط بغداد به دست هلاکو. ٢ . از هنگام سقوط بغداد، یا کمی پیش از آن، تا عصر جديد. ٣. از اوايل عصر جدید تا زمان حاضر. آنگاە بە چگونگی عزاداری در این دوره‌ها و ویژگی‌های هر دوره پرداخته و دورۀ اخیر بهتر از دوره‌های پیشین شمرده و اشاراتی به آینده شده است.

فصل پنجم نیز عنوان ندارد و کوتاهتر از دیگر فصلها و کمتر از ده صفحه است و در آن به تحلیل گریه و مشروع بودن آن پرداخته شده است.

منابع مقاله

اسفندیاری، محمد؛ کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) به ضمیمه امام حسین(ع) در الذریعه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، زمستان 1380