کشف الظنون عن أسامي الکتب و الفنون (حاجی خلیفه)
كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون، تألیف مصطفی بن عبدالله ایکنجی (متوفی1067ق)، ملقب به کاتب چلپی و معروف به حاجی خلیفه، تاریخ‌نگار، زندگی‌نامه‌نویس و کتاب‌شناس سرشناس ترک سده 11ق/17م است. موضوع این اثر کتاب‌شناسی و معرفی فنون و علوم است. محقق اثر محمد عبدالقادر عطا است.
| کشف الظنون عن أسامي الکتب و الفنون(حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله (نويسنده) عطا، محمد عبدالقادر (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون ** هدیه العارفین: اسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1429ق - 2008م |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | ادبیات عربی - اسلام - کتاب شناسى - نویسندگان اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | /الف5ح2 7835 Z |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كشف الظنون، با مقدمه‌ای در اهمیت طبقه‌بندی علوم، مشتمل بر معرفی 14500 عنوان به‌ترتیب الفبایی است. حاجی خلیفه نخستین کسی بود که در این کتاب فهرستی از آثار عربی، فارسی و ترکی را به‌ترتیب الفبایی گرد آورد و با شیوه‌ای منظم و منطقی، به وصف آن آثار پرداخت. آنگاه اسماعیل پاشا بغدادی کار او را ادامه داد و «إيضاح المكنون في الذيل علی كشف الظنون» را به‌عنوان ذیل و تکمله آن اثر پدید آورد؛ البته روش او با روش حاجی خلیفه متفاوت بود. به‌جز کتاب بغدادی ذیل‌های فراوانی بر این کتاب نگاشته شده است. آنتوان گالان فرانسوی نخستین مترجم اروپایی این کتاب در 1682م بود و گوستاو فلو گل آلمانی، پس از او آن را به زبان لاتینی ترجمه و در هفت جلد چاپ کرده است[۱].
آن گونه که ناشر در مقدمه کتاب نوشته، «إيضاح المكنون» را در جلدهای چهارم و پنجم و «هدية العارفين في أسماء المؤلفين و المصنفين من كشف الظنون» اثر دیگر اسماعیل پاشا را در جلدهای ششم و هفتم اثر حاضر ارائه کرده است[۲].
سبک و ساختار کلی این کتاب دو بعدی است: از یک جهت بسیار نزدیک به فهرست ابن ندیم است؛ زیرا عنوان‌های سرفصل‌های علوم، مبنای تقسیم‌بندی اولیه کتاب است و ذیل آنها به معرفی آثار مربوط به آن علم پرداخته است. البته، حاجی خلیفه علوم را توسعه داده و تکثیر نموده است. از سوی دیگر شبیه الذریعه است؛ چون بر اساس الفبای عناوین تنظیم شده است[۳].
متن اصلی کتاب در مصر (1274ق) و استانبول (1311ق) منتشر شده و شرف‌الدین بالتقایا و کلیسلی رفعت بیلگه در دو جلد آن را به چاپ رسانده‌اند. سپس همین اثر یک بار در قم با مقدمه شهاب‌الدین مرعشی نجفی (1386ق) و بار دیگر در بیروت (1403ق) به چاپ افست رسیده است[۴]. نسخه حاضر طبع دیگری (1429ق) از نسخه قم است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه ناشر.
- نوری، محمد، «گزارش‌های اجمالی: كشف الظنون: معرفی و نقد»، کتاب‌های اسلامی تابستان 1384، شماره 21، ص83 تا 90.
- بیگ‌باباپور، یوسف، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1390.