ابن مرزوق حفید، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد
| ابن مرزوق حفید، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد بن احمد بن محمد؛ |
| نام‌های دیگر | ابن مرزوق حفید، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد؛ |
| لقب | شمسالدين؛ |
| تخلص | ابن مرزوق حفید، ابن مرزوق؛ |
| نسب | مرازقه؛ |
| نام پدر | احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن أبی بکر بن محمد بن مَرْزُوق؛ |
| ولادت | 766ق؛ |
| محل تولد | تلمسان؛، الحزایر؛ |
| محل زندگی | الحزایر، مصر، مغرب؛ |
| رحلت | 842ق؛ |
| مدفن | تلمسان یا مصر (محل دفن)؛ |
| طول عمر | 76؛ |
| فرزندان | محمد؛ |
| خویشاوندان | |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | مالکى؛ |
| پیشه | محدث، فقيه، لغوی، خطیب؛ |
| اطلاعات علمی | |
| اجازه اجتهاد از | |
| درجه علمی | محدث، فقيه، لغوی، خطیب؛ |
| مشایخ | سراج‌الدين ابن ملقن، سراج‌الدين بلقينى، زين‌الدين عراقى، ابن خلدون، بهاءالدين دمامينى، ابوحيّان نحوی، ابن هشام انصاری، ابن عرفه؛ |
| معاصرین | ابن حجر عسقلانى؛ |
| شاگردان | عبدالرحمان ثعالبى، محب‌الدين آقسرايى، ابوالمفضل مشذالى، ابوالحسن قلصادی، ابوالفرج ابن ابى يحيى تلمسانى؛ |
| برخی آثار | 1- روضه الاعلام بعلم انواع الحديث السام؛ |
ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد، معروف به ابن مرزوق حفيد (ربيع‌الاول 766-14 شعبان 842ق/1364-30 ژانويه 1439م)، فقيه و اديب اهل تلمسان (محمد پنجم).
خاندان
ابن مرزوق، نام مشترک افراد خاندانى مالکى مذهب از مغرب.
اصل ايشان از جنوب افريقيه بود که به تلمسان مهاجرت کردند و در آنجا سکنى گزيدند.
بيش از 10 نفر از افراد اين خانواده جزو بزرگان علم و ادب و فقه و سياست بودند و بى‌گمان 2 تن از آنان: محمد خطيب و محمد حفيد تأثير بسزايى در فرهنگ مغرب اسلامى برجا نهاده‌اند.
مرزوق که مرازقه بدو منسوبند، در اواخر قرن 5ق در تلمسان اقامت داشت و مردی صالح و ديندار بود.
ابوبکر، فرزند مرزوق، خادم مزار ابومدين شعيب، صوفى معروف اندلسى بود. وی را از بزرگان صوفيه دانسته‌اند. پس از مرگ، جنازه او را در تلمسان نزديک قصرالقديم به خاک سپردند و خدمت مزار ابومدين به صورت موروثى در خاندان مرزوق بماند.
درباره محمد اول فرزند ابوبکر چندان چيزی دانسته نيست، ولى پسرش محمد دوم (629 -681ق) از اوليا محسوب مى‌شد. يحيى‌بن خلدون شماری از استادان او را نام برده است.
فرزند محمد دوم، ابوالعباس احمد (681 -741ق) تحصيلاتش را در تلمسان و فاس گذراند و يحيى ابن خلدون فهرستى از استادان او را در اين دو شهر ذکر مى‌کند. وی در 717ق به سفر حج رفت و در مدينه مجاور شد و سرانجام در مکه درگذشت و مقبره او در باب المعلّى مدتها زيارتگاه بود.
محمد سوم پسر احمد اول، نخستين خطيب مسجدی بود که سلطان ابوالحسن مرينى در تلمسان بنا کرد و پس از مرگ او خطابت آن را برادرزاده‌اش محمد چهارم به عهده گرفت.
یکی از معروف‌ترين افراد اين خاندان محمد پنجم است.
بابا تنبکتى بسيار وی را ستوده و او را در زمره بزرگان علم و ادب آورده.
تحصیلات، مشایخ
وی در طى دو سفر حج در سال‌های 790ق و 819ق، با گذشتن از شهرهايى چون قسنطينه، بجايه، تونس، اسکندريه، قاهره، مدينه و مکه نزد مشايخى چون سراج‌الدين ابن ملقن، سراج‌الدين بلقينى، زين‌الدين عراقى، ابن خلدون، بهاءالدين دمامينى، ابوحيّان نحوی، ابن هشام انصاری، ابن عرفه - که در سفر اول با وی همراه بود - و ديگر بزرگان آن زمان تحصيل علم کرد. جدّ، پدر و عموی وی را نيز مى‌توان از استادان او به شمار آورد.
وی در موسم حج ابن حجر عسقلانى را ملاقات کرد و با او مبادله علمى داشت.
تصوف
حفيد که در تصوف دستى داشته و «احزاب» ابوالحسن شاذلى را روايت کرده است، از دست پدر و عمويش خرقه پوشيد.
شاگردان
شاگردان وی عبارتند از: فرزندش محمد هفتم، عبدالرحمان ثعالبى، محب‌الدين آقسرايى، ابوالمفضل مشذالى، ابوالحسن قلصادی، ابوالفرج ابن ابى يحيى تلمسانى و ديگران. آنچه در مورد حفيد حائز اهميت مى‌نمايد، وجود نام وی در بسياری از طرق اجازات، به ويژه اجازات حجاز و مغرب است.
وفات
حفيد سرانجام در تلمسان يا به روايت قلصادی در مصر وفات يافت.
آثار
او صاحب تأليفاتى متعدد بوده که برخى از آن‌ها به صورت خطى در کتابخانه‌های جهان مضبوط است، از آن جمله‌اند:
- اظهار صدق الموده فى شرح البرده،که نسخ فراوانى از آن در کتابخانه‌های مختلف وجود دارد. قابل ذکر است که در برخى فهارس، اين اثر به جد مؤلف (ابن مرزوق خطيب) نسبت داده شده است، اما با توجه به گفته محمد عابد فاسى در معرفى نسخه‌ای از آن که در جامع قرويين فاس، به شماره 100 ،1نگهداری مى‌شود، زمان فارغ از تأليف اين اثر به گفته خود مؤلف، 810ق بوده که با دوره زندگى خطيب سازگاری ندارد؛
- روضة الاعلام بعلم انواع الحديث السام، منظومه‌ای در حديث، الهام گرفته شده از الفيه ابن ليون و عراقى که در کتابخانه اسکوريال موجود است؛
- المفاتيح المرزوقيه لحل الاقفال و استخراج خبايا الخزرجيه، که شرحى است بر خزرجيه ابى الجيش و نسخه‌هايى از آن در کتابخانه‌های اسکوريال ، جامع زيتونه تونس، ازهريه و دارالکتب مصر؛
- منظومه‌ای در علوم حديث - احتمالاً موسوم به الحديقه، که نسخه‌ای کهن از آن به تاريخ کتابت 834ق در کتابخانه اسکوريال نگهداری مى‌شود.
اثری نيز با عنوان برنامج الشوارد که تأليف شخصى به نام ابوالقاسم (ابوالفضل) بن محمد مرزوق است و در سده 10ق تأليف شده است، به ابن مرزوق حفيد نسبت داده شده است که صحيح نمى‌نمايد[۱].
پانویس
- ↑ حاج منوچهری، فرامرز، ج4، ص607-606
منابع مقاله
حاج منوچهری، فرامرز ، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.