رسالة الحقوق للإمام زين‌العابدين(ع)، حقوق المعلم والمتعلم

رسالة الحقوق للإمام زين‌العابدين(ع)، حقوق المعلم والمتعلم
پدیدآوران	قاسم، نعیم (نویسنده)
ناشر	دارالهادى للطباعه والنشر والتوزیع
مکان نشر	بیروت
سال نشر	1424 ق/ 2003 م
چاپ	اول
کد کنگره	‏

رسالة الحقوق للإمام زين العابدين(ع)، حقوق المعلم والمتعلم تألیف نعیم قاسم؛ این کتاب پنجمین جلد از مجموعه‌اى است با فروست: شرح رساله الحقوق للامام زین‌العابدین (ع)، که تاکنون پنج جلد آن به این شرح منتشر شده است: حقوق الجوارح السبع؛ حقوق الوالدین والولد؛ حقوق الافعال: الصلوه والصوم والهدى والصدقه؛ حقوق الزوج‌والزوجه.

در این پنج جلد به شرح هجده حق از پنجاه حق برشمرده در رساله حقوق حضرت سجاد (ع) پرداخته شده و پدیدآورنده ابراز امیدوارى کرده است بر باقى پنجاه حق هم شرح بنویسد. در شرح حاضر براى بازشکافت بهتر موضوع از قرآن کریم و سنت شریف نبوى(ص) هم بهره برده شده است. همچنان که از مباحث روان‌شناسى تربیتى و مبانى و اصول تربیتى جدید استفاده شده است (ص 8).

کتاب حاضر معلمان را یارى مى‌کند تا به ویژگى‌هاى محورى و نقش سازنده خود پى ببرند و وظایف تربیتى خود و پیوند آن با فرآیند آموزش را بهتر درک کنند و با میزان تأثیر تربیت در مقابل فطرت الهى بشر آشنا گردند. همچنان که شاگردان را به اخلاقیات یادگیرى و چگونگى استفاده از فرصت‌هاى موجود در علم رهنمود مى‌دهد (ص 8).

نویسنده در شرح و شکافت حقوق معلم و شاگرد از حق معلم آغاز کرده و در ده بحث به این موضوع پرداخته است: چرا حق معلم‌؟، اهمیت علم، علم دینى و علم مادى، حق معلم، تعلم راهى براى تبلیغ، ادب گفتگو از استاد و معلم، پرسیدن براى دانستن، فضیلت عالم [معلم]، با چه کسى نشست و برخاست کنیم‌؟، جایگاه و مسئولیت عالمان [و معلمان].

پس از بررسى حق معلم، حق شاگرد مطرح گشته است و در واکاوى حق او به دوازده مطلب پرداخته شده است. حجم بحث حقوق شاگرد تقریباً دوبرابر بحث از حقوق معلم است. در این بحث، نخست از حقوق معلم سخن رفته است؛ سپس به ویژگى‌هاى معلم پرداخته شده است. دیگر مطالب این بحث به قرار ذیل است: تعلیم و تربیت متلازم‌اند و معلم باید توجه داشته باشد که مربى نیز مى‌باشد، تأثیر فطرت و تربیت بر فرد، تربیت و مراحل آن در روان‌شناسى تربیتى روز و تشابه آن با تقسیم اسلام از این مراحل، تربیت فرآیندى مستمر است، پاداش و تنبیه، فواید علم، علم مفید، لزوم تلازم علم با عمل، بردبارى شاگرد و تواضع او، رازها و مصالح پوشیده.

درخور یاد است که با آن‌که نگارنده حق معلم و متعلم را از یکدیگر جدا کرده و به هریک در بحثى مستقل پرداخته است، در بحث از حق معلم گاه به متعلم پرداخته است (ص 33-38)؛ و نیز در بحث از حقوق متعلم بارها پاى معلم را به میان کشیده است (ص 65، 77، 78، 90، 93، 95).

• منابع ذیل نیز درخور مطالعه است:

زین‌العابدین قربانى لاهیجى، نخستین رساله اخلاق و تعلیم و تربیت (چاپ اول: قم، انصاریان، 1371)؛ على غفورى، راه و رسم زندگى از نظر امام سجاد (ع) (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1358).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.