فریدالدین غیلانی، عمر بن علی
افضل‌الدین عمر بن علی بن غیلان بلخی (زنده در 557ق)، منطق‌دان، اهل فلسفه و از دانشمندان برجسته ایرانی اوایل قرن ششم هجری که برخی حدس زنده‌اند از شاگردان ابوالعباس فضل بن محمد لوکری بوده است. وی صاحب کتابی است تحت عنوان «حدوث العالم» که در رد بر افکار ابن سینا است.
| نام | افضل‌الدین عمر بن علی بن غیلان بلخی |
|---|---|
| نامهای دیگر | افضل‌الدين فريدالدين عمر بن علي بن غيلان بلخي معروف به فريد غيلاني
اب‍ن‌غ‍ي‍لان، ع‍م‍رب‍ن علي فريد غيلاني، ع‍م‍رب‍ن علي غيلاني، فريدالدين |
| نام پدر | علی |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | زنده در 557ق |
| اساتید | ابوالعباس فضل بن محمد لوکری |
| برخی آثار | حدوث العالم |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00700AUTHORCODE |
زادگاه و تحصیلات
از کتاب «حدوث العالم» او و مطالبی که در آن از مراحل تحصیلی‌اش نوشته، به‌خوبی می‌دانیم که علوم ریاضیات را در بلخ فراگرفته بوده است.
می‌دانیم که افضل‌الدین اصالتا اهل بلخ بوده و البته در نیشابور و مرو هم تحصیل علم کرده بوده و در سنین پیری‌اش، فخر رازی او را در سمرقند ملاقات کرده بوده است. در نسخه کتاب بر روی برگ صفحه عنوان، او را «بخاری» خوانده‌اند که البته خط آن با خط کاتب متفاوت است و متأخرتر می‌نماید. از دیگر سو کاتب در صفحه اول متن و در آغاز کتاب، افضل‌الدین را بدون انتساب به بخارا نام می‌برد؛ اما به‌هرحال یک چیز روشن است و آن اینکه نسخه در بخارا کتابت شده است.
جایگاه علمی و دوران زندگی
از زندگی افضل‌الدین عمر بن علی بن غیلان بلخی، منطق‌دان، اهل فلسفه و دانشمند برجسته ایرانی سده ششم قمری، بسیار کم می‌دانیم و گاه اطلاعات ما درباره او بسیار متناقض و آشفته است.
ظهیرالدین بیهقی، از او چنین یاد می‌کند: «عمر بن غيلان البلخي أفضل حكماء الحضرة وله محصول من الحمكمة كامل» و از کلمات قصار او عبارت زیر را می‌آورد که گفته است: «إن الشرير لا يميز بين من يهرب من شره و بين من يقابل شره بشره».
روحی ولوالجی در قصیده‌ای که در «لباب الألباب» آمده از او چنین یاد می‌کند:
| نه به دولت نبیره کاووس | نه به دانش فرید غیلانم |
و شاید در همین قصیده که می‌گوید:
| خواجه‌تاش من است فضل که من | بنده افضل خراسانم |
مراد او از «افضل خراسان» همین افضل‌الدین عمر بن غیلان باشد.
آثار
تاکنون از او یک رساله کوتاه در انتقاد از قانون ابن سینا و یک کتاب در فلسفه و باز در رد بر ابن سینا به‌عنوان «حدوث العالم» به چاپ رسیده است. در میان نسخه‌های خطی کتابخانه لایپزیک نسخه کهنه‌ای به شماره 0825 وجو دارد از افضل‌الدین غیلانی که تاکنون نظر کسی را گویا به خود جلب نکرده است. نام کتاب «تلقيح الألباب في تنقيح طرق الأبواب في الحساب» است. بر روی برگ آغازین نسخه، صراحتاً کتاب به افضل‌الدین غیلانی نسبت داده شده است؛ با این عنوان: «تصنيف الشيخ الإمام الأجلّ الأكمل الأفضل أفضل العلماء منتجب الإسلام والمسلمين فريد الأئمة في العالمين ملك فضلاء الشرق والصين عمر بن علي بن غيلان الحنفي البخاري رحمه‌الله تعالی»[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: انصاری، حسن؛ محقق، مهدی، صفحه نه
منابع مقاله
- محقق، مهدی، مقدمه کتاب «حدوث العالم»، اثر عمر بن علی، فریدالدین غیلانی، به اهتمام مهدی محقق، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، تهران 1377.
- انصاری، حسن، «نسخه کتابی نویافته از افضل‌الدین غیلانی»، برگرفته از سایت «بساتين أخبار المخطوطات»، کد مطلب: 893، شنبه 22 آذرماه 1399