علل الترمذي الكبير (رتبه على كتب الجامع أبوطالب القاضي)

علل الترمذي الكبير، شکل ترتیب‌یافته و مرتب‌شده کتاب «العلل» ابوعیسى محمد بن عیسى بن سوره سلمى ترمذی (متوفای 279ق)، محدث مشهور اهل سنت است که توسط ابوطالب قاضی مرتب شده و به کوشش صبحی سامرایی، سید ابوالمعاطی نوری و محمود محمد خلیل صعیدی، به چاپ رسیده است.

علل الترمذي الكبير (رتبه على كتب الجامع أبوطالب القاضي)
پدیدآوران	قاضی، ابوطالب (نويسنده) سامرائی، صبحی (محقق) نوری، ابوالمعاطی (محقق) صعیدی، محمود محمد خلیل (محقق)
ناشر	عالم الکتب ** مکتبة النهضة العربية
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا] ** لبنان - بیروت
سال نشر	1409ق - 1989م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ح8ع8 110/3 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب «العلل»، یکی از مهم‌ترین آثار ترمذی است که در منابع کهن، با همین عنوان کوتاه معرفی شده و در آثار متأخر، برای تمییز آن از «كتاب العلل» به‌عنوان بخش ۵۱ از جامع ترمذی، «العلل الكبير» یا «العلل المفرد» خوانده شده است. این کتاب از اواسط سده هشتم قمری در مصر و شام تداول چشم‌گیری یافته و بیش از یک سده در سطح گسترده مورد ارجاع منابع حدیثی و رجالی بوده است، اما متأسفانه کتاب «العلل» به‌صورت اصلی در دست نیست، ولی شکل ترتیب‌یافته آن توسط ابوطالب قاضی برجای مانده که در نوشتار حاضر، به معرفی آن پرداخته شده است.

اثر حاضر، مجموعه مسائلی است پیرامون علل الحدیث و احوال رجال که ترمذی آنها را از محمد بن اسماعیل بخاری، صاحب «الصحيح» پرسیده و یا خود وی، برای او عنوان نموده است. نکته‌ای که نشانگر اهمیت و ارزش کتاب می‌باشد، آن است که بسیاری از علما و دانشمندانی که پس از ترمذی می‌زیسته و به این علم، اشتغال داشته‌اند، از آن بهره برده و در آثار خویش، از مطالب آن، نقل کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به بیهقی در «السنن الكبير» و زیلعی در «نصب الراية»، نام برد. همچنین بسیاری از مطالب و مباحث کتاب حاضر، به‌صورت متفرقه، در کتاب «سنن الترمذي» نیز آورده شده است.

نویسنده خود در مقدمه کتاب، به توضیح این نکته پرداخته است که به دلیل پراکنده بودن احادیث موجود در کتاب «العلل»، به‌منظور تسهیل کار خوانندگان در یافتن احادیث، وی روایات موجود در این کتاب را بنا بر ترتیب کتاب «الجامع» ترمذی، مرتب نموده است؛ به‌گونه‌ای که روایات مربوط به هر باب، تحت همان باب قرار گرفته است؛ مثلا روایات مربوط به طهارت، در «كتاب الطهارة» آمده و روایات صلات، در «كتاب الصلاة».

منابع مقاله

1. مقدمه‌های محققان و مؤلف.
2. پاکتچی، احمد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1378.