زهری، أبومصعب

ابومصعب، احمد بن ابی‌بکر قاسم بن حارث بن زرارة بن مصعب بن عبدالرحمن بن عوف زهری ‌
نام کامل	احمد بن ابی‌بکر قاسم بن حارث بن زرارة بن مصعب بن عبدالرحمن بن عوف؛
نام‌های دیگر	ابومصعب، احمد بن ابی‌بکر قاسم بن حارث بن زرارة بن مصعب بن عبدالرحمن بن عوف زهری؛
تخلص	ابومصعب؛
نسب	زهری؛
نام پدر	ابوبکر قاسم بن حارث بن زرارة بن مصعب بن عبدالرحمن بن عوف زهری؛
ولادت	150ق؛
محل تولد	حجاز؛
محل زندگی	حجاز؛
رحلت	242 ق؛
مدفن	مدینه (محل وفات)؛
طول عمر	92؛
دین	اسلام؛
مذهب	‌ اهل‌سنت؛
پیشه	فقیه، محدث، راوی موطا؛‌
منصب	قاضی؛
اطلاعات علمی
درجه علمی	فقیه، محدث، راوی موطا؛
اساتید	دراوردی، ابن ابی حازم، ابراهیم بن سعد، مغیرة بن عبدالرحمان، محمد بن ابراهیم بن دینار؛
مشایخ	‌‌ مالک بن انس؛ ‌
معاصرین	عبیدالله بن حسن علوی، ابن‌ ابی‌خثیمه؛ ‌
شاگردان	بخاری، مسلم، ابوحاتم رازی، ابوزرعه؛
برخی آثار	1- روایت موطأ مالک؛

ابومُصْعَب، احمد بن ابی‌بکر قاسم بن حارث بن زرارة بن مصعب بن عبدالرحمن بن عوف زهری

(150-242ق/767-856م)، فقیه و قاضی مدنی و یکی از راویان موطأ از مالک. 

زیستگاه، محل وفات

ابومصعب در مدینه می‌زیست و در همان شهر نیز درگذشت.

اساتید، مشایخ، شاگردان، راویان

وی محضر مالک را درک کرد و نزد او دانش اندوخت، از دیگر بزرگان چون دراوردی، ابن ابی حازم، ابراهیم بن سعد، مغیرة بن عبدالرحمان و محمد بن ابراهیم بن دینار نیز فقه و حدیث آموخت. افرادی چون بخاری، مسلم، ابوحاتم رازی و ابوزرعه از شاگردان و راویان اویند.

راوی مؤطأ مالک

چنانکه گفته شد، ابومصعب یکی از راویان مؤطأ از خود مالک بود که دارقطنی وی را در روایت آن مورد وثوق شمرده است. نوشته‌اند که روایات ابومصعب و احمد بن اسماعیل سهمی از مالک، از آخرین روایات موطأ بوده و در این دو روایت حدود 100حدیث افزون بر دیگر موطأها-همچون موطأ یحیی بن بکیر-به چشم می‌خورد. اگرچه طریق مدنی ابومصعب، نسبت به برخی دیگر از طرق روایی موطأ از اهمیت کمتری برخوردار بوده است اما به هر روی می‌توان در قرون مختلف، در فهارس، مشیخه‌های گوناگون به ویژه در غرب اسلامی روایت آن را مشاهده کرد.

فقیه مدنی

ابومصعب از فقیهان برجستة زمان خود بود و مذهب مدنی داشت و در سخنی معروف مذهب اهل مدینه را بر عراقیان برتری داده و نسبت به آنان اظهار فخر کرده است، اما قاضی عیاض و ابن‌حجر ضمن بیان مطلبی، وی را در فتواهایش متمایل به رأی دانسته‌اند. آن دو در مورد داستان منع‌شدن ابن‌ ابی‌خثیمه از سوی پدرش در مورد علم‌اندوزی نزد ابومصعب، ضمن اظهار شگفتی از این مطلب، احتمال داده‌اند که شاید تمایل ابومصعب به رأی و یا داخل‌شدنش در امر قضا سبب این ممانعت گردیده است. وی در موضوع غیرمخلوق بودن قرآن با اتکا به گفتة مالک، حتی کسی را که در این امر شک یا وقف کند، کافر می‌دانست و معتقد به خلق قرآن را خبیث می‌شمرد.

مناصب

ابومصعب در زمان عبیدالله بن حسن علوی-والی مأمون در مدینه-قضای این شهر را به عهده داشت و گویا تا زمان عزل عبیدالله (210ق) بر آن منصوب بود و به گفتة زبیر بن بکار وی در هنگام مرگ نیز بر مسند قضا بوده است.

محدث

نام ابومصعب به عنوان یک محدث در اسانید صحاح سته آمده است و در دیگر اسانید روایی مشرق و مغرب نیز به چشم می‌خورد.

آثار

2- روایت موطأ مالک،

اثر مهم بازمانده از ابومصعب روایت او از موطأ مالک است که پاره‌هایی پراکنده از آن در کتابخانة ظاهریة دمشق یافت می‌شود.

از اثر دیگر وی:

3- المختصر،

نیز نسخه‌ای خطی به روایت ابواسحاق ابراهیم بن سعید مدنی در کتابخانة قرویین فاس محفوظ است. مؤلف در این اثر فقهی، پس از خطبه و مقدمه‌ای در ستایش مذهب مدنی، کتاب را براساس مسائل فقهی به حدود 30باب منقسم کرده است؛ ابن نسخه مشتمل بر 174برگ است. ابن‌عطیه طریق روایت خود از این اثر را ذکر می‌کند. ‌. ‌

منابع مقاله

حاج منوچهری، فرامرز، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.