ابن عربشاه، ابونصر هبةالله عبدالوهاب بن احمد حاج طرخانى
| ابن عربشاه، ابونصر هبةالله عبدالوهاب بن احمد حاج طرخانى | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | عبدالوهاب بن احمد حاج طرخانى؛ |
| نام‌های دیگر | ابن عربشاه، ابونصر هبه‌الله عبدالوهاب بن احمد حاج طرخانی، ابونصر هبةالله عبدالوهاب بن احمد حاج طرخانى؛ |
| لقب | تاج‌الدین؛ |
| تخلص | ابن عربشاه؛ |
| نام پدر | احمد حاج طرخانى ابن عربشاه؛ |
| ولادت | 813ق؛ |
| محل تولد | حاج طرخان (آستاراخان)؛، روسیه فعلی؛ |
| محل زندگی | توقات (واقع در ترکیه فعلى)، دمشق، قاهره؛ |
| رحلت | 901ق؛ |
| مدفن | قاهره(محل وفات)؛ |
| طول عمر | 88؛ |
| خویشاوندان | |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | حنفى؛ |
| پیشه | فقیه و ادیب، قضاوت؛ |
| منصب | قضاوت؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | فقیه و ادیب، قاضی؛ |
| اساتید | شهاب‌الدین احمد حمصى؛ |
| مشایخ | قاضى شهاب‌الدین ابن حَبّال، عایشه دختر شرائحى، ابن حجر عسقلانى؛ |
| شاگردان | علاءالدین صیرفى، محیوی مصری قبایى؛ |
| برخی آثار | 1. الارشاد المفید لخالص التوحید یا الارشاد فى الاعتقاد، 2. اشرف الانساب نسب افضل الانبیاء و اعظم الاحباب، 3. لطائف الحکم، 4.الجوهره الوضیه تخمیس القصیده الشریفه العلویه؛ |
اِبْن‌ِ عَرَبْشاه، ابونصر هبه‌الله عبدالوهاب بن احمد حاج طرخانى (18 شوال 813 - 15 رجب 901ق/13 فوریه 1411-30 مارس 1496م)، ملقب به تاج‌الدین، فقیه و ادیب حنفى.
وی در حاج طرخان (آستاراخان) به دنیا آمد و در نوجوانى با پدرش، ابن عربشاه بزرگ، به توقات (واقع در ترکیه فعلى) و از آنجا به شام رفت.
تحصیلات و اساتید
عربى و فقه را نزد پدر آموخت و از قاضى شهاب‌الدین ابن حَبّال و عایشه دختر شرائحى و نیز از ابن حجر عسقلانى حدیث شنید.
همچنین در دمشق «فرائض» را از شهاب‌الدین احمد حمصى فراگرفت و ارجوزه‌ای در این زمینه به نام روضه الرائض سرود.
مناصب و تدریس
در 850ق حج گزارد و پس از آن مدتى در دمشق و قاهره نیابت قضا را برعهده داشت، سپس در 884ق قضای دمشق را برعهده گرفت، اما در 885ق از کار برکنار شد.
آنگاه به قاهره رفت و پس از مدت کوتاهى به تدریس فقه در مدرسه صرغتمشیه مشغول شد.
وفات
و سرانجام در همانجا درگذشت.
شاگردان
از شاگردان او مى‌توان علاءالدین صیرفى و محیوی مصری قبایى را نام برد. سخاوی نیز شفاءالکلیم و بعضى از آثار ابن عربشاه را از او شنیده است.
دانش عربشاه
تمیمى دانش او را نزدیک یا برابر با دانش پدرش دانسته و مهارت او را در صناعت توقیع در کتابت، ستوده است.
ابن عربشاه اشعار بسیاری سروده و غالب کتاب‌هایش را به نظم در آمیخته است. ابن طولون شعر او را ستوده، اما تمیمى ابیاتى از او آورده و اشعار خوب او را اندک شمرده است.
آثار
خطى:
1.الارشاد المفید لخالص التوحید یا الارشاد فى الاعتقاد،
شعری است در حدود 300،1بیت که نسخه‌ای از آن در کتابخانه طلسیه حلب موجود است؛
2.اشرف الانساب نسب افضل الانبیاء و اعظم الاحباب،
در بحر رجز که در ربیع‌الاول 888 سروده شده و شامل 33 بیت در مدح پیامبر اسلام(ص) است. نسخه‌ای‌ازآن در برلین نگهداری‌مى‌شود؛
3. اشرف الرسائل و اظرف المسائل، در بحر رجز که در 892ق سروده شده و شامل 125 بیت درباره فرزندان، زنان و اصهار پیامبر (ص) است؛
4. تحریر تنقیح البیان فى تقریر توضیح مسائل خامس الارکان (الحج)، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه خالدیه بیت‌المقدس موجود است؛
5. تضرع العبد الذلیل لرّبه‌ِ المولى الجلیل، تخمیس الوسیله العظمى. موعظه‌ای است به شعر در بحر بسیط که قسمتى از آن را الغایه القصوی و نهایه الامد الا´قصى نامیده است؛
6. الجلالیه العظمى فى التوحید الاسنى، که در 893ق سروده شده است؛
7. الجوهره الوضیه تخمیس القصیده الشریفه العلویه، که در ذیقعه 900ق سروده شده و در باب مناجات امیرالمؤمنین على(ع) است. نسخه‌ای از آن در گوتا نگهداری مى‌شود؛
8. رساله الانجاب فى ذکر الخلافه لافضل الاصحاب، رساله‌ای است منظوم در حدود 150 بیت که در شعبان 892 سروده شده؛
9. رساله‌ای در شرح حال پدر خود که نسخه‌ای از آن در کتابخانه خالدیه موجود است؛
10. روضه الرائض فى علم الفرائض، که خود او شرحى نیز بر آن داشته است. طلس در مجله المجمع آن را شرح منظومه‌ای در فرائض به نام التاجیه فى نظم السراجیه معرفى کرده است؛
11. شرب ریاض التعبید، زلال مُزن التوحید، در اصول دین، نسخه‌ای از آن در گوتا مضبوط است؛
12. شفاء الکلیم بمدح النبى الکریم، اثری است منظم که در 872ق سروده شده و نسخه‌ای از آن در کتابخانه گوتا موجود است؛
13. کشف الکروب، ذکراولیاءِالله علاّم الغیوب، در ذکر برخى صالحان به نثر و نظم در 4 صفحه؛
14. تنزیه الموحّد، لامیه‌ای است درباره توحید که نسخه‌ای از آن در خالدیه موجود است؛
15. لطائف الحکم، مجموعه شعرهای مثل گونه است که نسخه‌ای از آن در برلین نگهداری مى‌شود؛
16. مرشد الناسک (السالک) لاداءِ المناسک، در 200،1بیت و مضبوط در خالدیه و در گوتا ؛
17. مفرّج الشدّه، تضمینى است از قصیده معروف البرده بوصیری مشتمل بر 440 بیت که آن را در محرم 897 سروده است؛
18. نونیه فى الوحید، که در خالدیه موجود است. علاوه بر آثار مذکور قطعاتى پراکنده نیز از شعر و نثر او در کتابخانه گوتا موجود است.
آثار یافت نشده:
1. الجوهر المنضّد فى علم الخلیل بن احمد؛ 2. دلائل الانصاف، در فقه و در بیش از 25 هزار بیت؛ 3. فتح (نفح) العبیر من فتح الخبیر فى علم التعبیر، منظومه‌ای است در حدود 4 هزار بیت؛ 4. المنح المعظّمه فى نظم مسائل المقدمه، که مقدمه ابولیث نصر بن محمد سمرقندی را در آن به نظم درآورده است.[۱].
پانویس
- ↑ مؤذن‌جامی، محمدهادی، ج4، ص221-220
منابع مقاله
مؤذن‌جامى، محمدهادي، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.