فتوح البلدان
| نام کتاب | فتوح البلدان |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | بلاذری، احمد بن یحیی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 35/63 /ب8ف2 1367 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14
ایران - تاریخ - حمله اعراب، 12 - 31ق. فتوحات اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهای اسلامی - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | دار و مکتبة الهلال |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1988 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2252AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
فتوح البلدان يا كتاب البلدان الصغير تاليف احمد بن يحيى بلاذرى است.اين اثر از مهم‌ترين كتاب‌هايى است كه دربارۀ فتوحات مسلمانان از زمان هجرت پيامبر(ص) به دست ما رسيده است؛ ظاهرا تفصيل آن، اثر بزرگتر و ناتمامى از او در همين موضوع به نام كتاب البلدان الكبير است كه مؤلف مجال اتمام آن را نيافته است. مسعودى اين كتاب را در باب فتوح از بهترين كتاب‌ها مى‌داند.
گزارش محتوا
اين كتاب دربارۀ جنگ‌هاى پيامبر(ص)، اخبار ردّه، فتوح شام، قبرس، جزيره، ارمنستان، مصر، مغرب، افريقيه، اندلس، فتح عراق (سواد)، ايران، سند و سرانجام مباحثى؛ چون احكام زمين‌هاى خراج، عطا در خلافت عمر، خاتم، نقود و خط است. بلاذرى با استفاده از آثار مورخان و راويان و سفرهاى شخصى و معمولا با تحقيقاتى دربارۀ آنها، روايت‌هاى متعادلى پديد آورده و از آوردن گزارش‌هاى مكرر يا متناقض از رويدادى واحد خوددارى ورزيده است. در اين كتاب، ملاحظاتى كه براى تاريخ فرهنگ و اوضاع اجتماعى اهميت دارد، با روايات تاريخى درآميخته است؛ مثلا مؤلف دربارۀ تغيير زبان رسمى ديوان‌هاى دولتى از يونانى و فارسى به عربى بحث كرده، يا از منازعۀ اعراب و روميان شرقى بر سر استعمال عبارات مذهبى مسلمانان در بالاى نامه‌هايى كه از مصر مى‌رسيد، و نيز از حكم دربارۀ زمين‌هاى خراج، استعمال مهر و ضرب و نشر مسكوكات، و تاريخ خط عربى و برگرداندن ديوان فارسى به تازى سخن به ميان آورده است كه اطلاعات گسترده‌اى از امور فرهنگى و اجتماعى آن زمان به دست مى‌دهد. فتوح البلدان براى تاريخچۀ فتح ايران و سرزمين‌هاى همسايۀ ايرانى در قفقاز، افغانستان و آسياى مركزى بيشترين اهميت را دارد و اغلب، با اطلاعات جديد، مطالب تاريخ طبرى را تكميل مى‌كند. در اين كتاب بخش‌هاى جداگانه‌اى به تسخير عراق، جبال، رى، قومس، آذربايجان، گرگان، طبرستان، اهواز، فارس، کرمان، سيستان، كابل، خراسان و ماوراءالنهر با شرح و تفصيل بيشتر اختصاص دارد. يكى از منابع دست اول او، نوشته‌هاى ابوعبيده معتبر بن مثنى، لغوى معروف، است كه اطلاعات او در ديگر منابع موجود نيست؛ مانند مطلبى دربارۀ اعراب كه نخستين بار در دورۀ خلافت عثمان و در زمان حكومت عبدالله بن عامر بن كريز در خراسان از جيحون عبور كردند.
وضعيت
اين كتاب، نخستين بار، به كوشش ميخائيل‌يان دخويه با مقدمه‌اى سودمند به زبان لاتينى، در 1863 - 1866 در ليدن به چاپ رسيد. ترجمۀ آن را فيليپ خورى حتى ittiH. K. F و مورگوتن nettogruM. C. F انجام دادند و با نام آغاز حكومت اسلامى etats cimalsI eht srigiro ehT در نيويورك بين سال‌هاى 1916 و 1924 انتشار يافت. در چاپ ديگر اين ترجمه كه در 1966 در بيروت منتشر شد، نام مترجم؛ يعنى مورگوتن حذف شده و كتاب تنها تا صفحۀ 316 از متن تصحيح شدۀ دخويه را در بر دارد؛ و در هيچ جاى كتاب هم اشاره‌اى به حذف مطالب نشده است. ترجمۀ آلمانى فتوح البلدان كه فقط تا صفحۀ 239 از چاپ دخويه ادامه يافت به وسيلۀ رشر rehcseR. O در لايپزيگ در سال‌هاى 1917 - 1923 منتشر شد. چاپ‌هاى ديگرى از اين كتاب را در 1956 صلاح‌الدين منجد، در 1957 عبدالله انيس الطبّاع و عمر انيس الطبّاع در بيروت، و در 1959 محمد رضوان در قاهره به چاپ رسانده‌اند.
دو ترجمه از اين كتاب به فارسى در دست است: نخست ترجمۀ بخش مربوط به ايران توسط آذرتاش آذرنوش (1364ش) و ديگرى ترجمۀ كامل كتاب با مقدمه و فهارس به قلم محمد توكل (1367ش).