صائب، محمدعلی
| نام | محمدعلی صائب |
|---|---|
| نام‌های دیگر | صائب تبریزی |
| نام پدر | میرزا عبدالرّحیم |
| متولد | حدود 1000ق |
| محل تولد | تبریز یا اصفهان |
| رحلت | 1087ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | دیوان صائب تبریزی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE07140AUTHORCODE |
میرزا محمدعلی صائب تبریزی (حدود 1000-1086 یا 1087ق)، شاعر شیعی، سبک هندی، سرشناس‌ترین غزل‌سرای قرن یازدهم هجری و از شاعران بنام ایران است. دیوان صائب تبریزی از او است.
نام، لقب و تخلص
او از جمله شعرایی است که لقب «ملک‌الشّعرایی» داشته و این منصب را شاه عباس دوم به وی بخشیده است. او، واژه‌ی «صائب»، نعت فاعلی، از صواب به معنای راست، درست، رسا و رساننده را به‌عنوان تخلص خویش برگزیده و در اغلب غزل‌ها از آن بهره برده است. البته غزل را گاه بی‌تخلص و گاه با دو تخلص به پایان می‌رساند. گاه هم از «صائبا» با الف تفخیم و تکریم بهره برده است.
ناصرعلی سرهندی که خود، ملقّب به «صائب ثانی»، است در توصیف کلام «صائب» با همین لفظ از او یاد می‌کند و بیتی شنیدنی می‌آفریند:
| «علی»! به نشئه اشعار «صائبا» نرسد می | قسم به ساقی کوثر! که از شراب گذشتیم [۱] |
ولادت
زادروز صائب، معلوم و مکتوب نیست. پیرامون سال ولادتش هم با سال‌هایی مثل 1010 یا 1012 و 1016 مواجه می‌شویم. محمد قهرمان، با یک جمله که «در حدود سال 1000 هجری در تبریز زاده شد»، از کنار این مبحث می‌گذرد.
«صائب»، اصالتا اهل تبریز است، ولی هنوز بر سر زادگاهش که تبریز است یا اصفهان، بحث بوده و هست؛ موافقین هر دو نظر، شواهدی هم از اشعار خود او می‌آورند، ولی با تفاسیر گوناگون. محمد قهرمان و احمد گلچین معانی، تبریز را به‌عنوان زادگاه وی پذیرفته‌اند[۲]. در کل، نظر آنان که این افتخار را نصیب شهر تبریز دانسته‌اند، صائب‌تر جلوه می‌کند و او را در یک جمله می‌توان «تبریزی المولد و اصفهانی الموطن و المدفن» معرفی کرد[۳].
خانواده
پدرش میرزا عبدالرّحیم از بازرگانان معتبر و خانواده شاعر از هزار خانواری بود که به دستور شاه عباس اوّل پس از فتح تبریز به سال 1012ق، به اصفهان کوچیدند و در محله عباس‌آباد سکونت کردند[۴].
تحصیلات
«صائب» در اصفهان، پایتخت آن زمان، به تحصیل علوم متداول پرداخت.
مسافرت
در روزگار جوانی، توفیق، رفیقش شد و به سفر حج و پس از آن به مشهد مقدّس مشرّف شد:
| للَّه الحمد! که بعد از سفر حج، «صائب»! | عهد خود تازه به سلطان خراسان کردم |
گویا «عهد خود تازه کردن»، اشاره به توفیق تشرّف قبلی به حریم ثامن‌الحجج(ع) دارد[۵].
وی در سال 1034ق، راهی هند شد و چند سالی را با ظفرخان متخلّص به «احسن» (که خود نیز شاعر و ادیب شعرشناس بود)، در شهر کابل به سر برد و از او محبت بسیار دید و در مدح وی قصایدی سرود. صائب، حتی نخستین دیوانش را به درخواست وی سر و سامان بخشید. با عزل ظفرخان در سال 1037ق و سپردن مأموریت‌های دیگر به او، «صائب» هم همراه وی به آگره، لاهور، برهانپور و بعدها کشمیر رفت و سرانجام در سال 1042ق، به‌همراه پدر پیر خود که برای دیدار فرزند به هند آمده بود، به ایران برگشت و در اصفهان مقیم شد[۶].
وفات
صائب بیش از هشتاد سال عمر کرده و گویا تا اواخر عمر، دست بر قلم داشته است. در مورد تاریخ وفات او اختلاف نظر است؛ برخی 1081ق، بعضی 1080، گروهی 1080 و دسته‌ای 1088، دانسته‌اند.
جواد هاشمی در کتاب «مجموعه اشعار ولایی و آیینی صائب تبریزی»، درباره وفات صائب به‌تفصیل، بحث و اقوال دیگران را نقد و بررسی کرده؛ وی معتقد است تاریخ صحیح درگذشت او را باید یکی از دو سال 1086 یا 1087 دانست[۷].
مقبره او سال‌ها متروک بود تا اینکه توسط استاد جلال‌الدین همایی، «سنا»، در سال 1317ش، یافت شد و به همّت کسانی چون احمد گلچین معانی و سید کریم امیری فیروزکوهی و نیز همکاری و همیاری انجمن آثار ملی، ساخت آرامگاه در سال 1342 آغاز شد و در سال 1346 به انجام رسید و یک سال بعد در مهرماه 1347 مراسم افتتاح آرامگاه برگزار شد.
پانویس
منابع مقاله
هاشمی، جواد، «مجموعه اشعار ولایی و آیینی صائب تبریزی»، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، تهران، 1394ش.