ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان
| نام | ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | سهلان |
| متولد | |
| محل تولد | ساوه |
| رحلت | 540 ق یا 1145 م |
| اساتید | شرف‌الزمان سيد محمد بن يوسف ايلاقى |
| برخی آثار | رسالة الطیر ابن سینا |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00697AUTHORCODE |
زين‌الدين عمر بن سهلان ساوى، قاضى، حكيم و منطقى نام‌آور قرن 6ق / 12م، است. اطلاعات ما درباره زندگانى او بسيار اندك است. همین اندازه مى‌دانيم كه مدت‌ها در زادگاه خود، ساوه، عهده‌دار منصب قضا بود و سپس به علت نامعلومى از این كار دست بازداشته و از ساوه به نيشابور رفته و همان جا ماندگار شده است. از این پس، وى در نيشابور به تحصيل و تحقيق و مكاتبه و مراوده با دانشمندان مشغول بوده و از راه استنساخ كتب، مخصوصاًً آثار ابن سينا، روزگار مى‌گذرانيده است. ابن سهلان، چنان‌كه خود مى‌نویسد بيشتر عمر را «در پرورش انواع علوم به سر برده است، چه آنچه به علوم شرع تعلق دارد و چه آنچه به علوم حكمت».
تولد و وفات
سال تولد و وفات او به‌درستى معلوم نيست؛ تنها نكته روشن این است كه وى معاصر سلطان سنجر سلجوقى (511 - 552ق) بوده و یکى از کتاب‌هاى خود، «الرسالة السنجرية في الكائنات العنصرية» را به نام او كرده است. منابع متأخر، بى‌آنكه به مأخذى استناد كنند، سال وفات او را 540ق / 1145م نوشته‌اند، اما بيهقى كه خود با او دوستى و مراوده داشته و در 565ق، وفات يافته است، اشاره‌اى به تاريخ درگذشت وى نمى‌كند و فقط مى‌گوید با او رفت و آمد داشتم و او را درياى مواجى از دانش‌ها يافتم. به نوشته بيهقى - كه قديم‌ترين مأخذ درباره اوست - پس از مرگ ابن سهلان، در مراسم سوگوارى او در ساوه، کتابخانه‌اش آتش گرفت و در این آتش‌سوزى برخى از مصنفات خود وى نيز از میان رفت.
اساتید و شاگردان
از استادان و شاگردان ابن سهلان، اطلاع دقيقى در دست نيست. از استادان او فقط شرف الزمان سيد محمد بن يوسف ايلاقى (536ق)، فيلسوف و پزشک معروف را نام برده‌اند كه ظاهراً ابن سهلان نزد او طب و فلسفه آموخته است.
ابن سهلان از دانشمندان مشهور زمان خود بوده است و در شهرت علمى او همین بس كه شهرستانى، مؤلف «الملل و النحل»، پاسخ مشكلات و ايرادات خود را بر کتاب «نجات» ابن سينا از او خواسته است. افزون بر اين، دانشمندان ديگرى نيز مانند ابوالفتح اسعد بن ابونصر بن ابوالفضل میهنى (متوفای 527ق)، مدرس نظامیه بغداد و از شاگردان ابوالعباس لوكرى و همچنين حكيم ابوالحسن اثردى، پزشک سلطان مسعود بن محمد بن ملكشاه سلجوقى (527 - 547ق)، از شاگردان لوكرى، با ابن سهلان مكاتبات علمى داشته‌اند. قاضى ساوى، طبع شعر نيز داشت. نمونه‌هایى از اشعار عربى او را مى‌توان در مقدمه دانش‌پژوه بر «تبصره» به نقل از نسخه خطى «الرسالة الملحقة بکتاب تتمة صوان الحكمة» ملاحظه كرد.
تفکرات و عقاید فلسفی او
ابن سهلان درباره برخى از مسائل فلسفى و منطقى نظريات خاصى داشته است كه در کتاب‌هاى فلاسفه پس از او منعكس شده است. مهم‌ترين آنها عقيده وى درباره شمار مقولات است كه همواره یکى از موارد اختلاف میان متفكران اسلامى بوده است. با اينكه جمهور فلاسفه مسلمان، به تبع ارسطو، شماره مقولات را ده دانسته‌اند، ولى گروهى از دانشمندان، حصر مقولات را در این تعداد نپذيرفته و در تقليل و يا افزايش شمار آنها سخن گفته‌اند... از آن جمله، ابن سهلان است كه به روايت شهاب‌الدين یحيى سهروردى، برخلاف نظر مشهور فلاسفه مشايى، شمار مقولات عرضى را از نه مقوله به سه مقوله كم و كيف و نسبت تقليل داده است.
عقيده ديگر ابن سهلان، مربوط به امكانات غير متناهى هيولاست. در نظر او این امكان برای انواع است، نه برای تك‌تك مصاديق و جزئيات انواع؛ به عبارت ديگر، این امكان به طبيعت نوعيه از لحاظ اينكه طبيعت نوعيه است مربوط مى‌شود، نه به یک‌یک مصاديق خارجى آن طبيعت نوعيه. سهروردى كه ناقل سخن ساوى است، آن را متقن نمى‌داند و در نقد آن مى‌نویسد: «حادثات، همان تك‌تك مصاديق خارجى است؛ طبيعت نوعيه از لحاظ طبيعت نوعيه بودن، وجود خارجى ندارد».
آثار
- الرسالة السنجرية في الكائنات العنصرية؛
- البصائر النصيرية؛
- ترجمه و شرح رسالة الطير ابن سينا به فارسی؛
- رساله مصارعة المصارعة؛
- کتابى در حساب؛
- تبصره؛
- رسالة في تحقيق نقيض الوجود؛
- رساله‌اى مختصر در منطق به فارسی كه همراه با رساله «تبصره» به طبع رسيده است؛
- رسالة التوطئة؛
- حاجى خليفه از کتابى به نام تاريخ اصفهان ياد مى‌كند و آن را به «الامام عمر بن سهلان الساوى» نسبت مى‌دهد؛
- پاسخ اعتراضات شهرستانى بر کتاب نجات ابن سينا؛
- تلخيص يا روايت مختصرى از کتاب صوان الحكمة ابوسليمان منطقى سجستانى[۱].
پانویس
منابع مقاله