تیمی، عبدالرحمن بن محمد

تیمی، عبد الرحمن بن محمد
نام کامل	ابن ناظر الجیش، تقی‌الدین عبدالرحمن‌ بن ‌محمد بن ‌یوسف تیمی
لقب	تقی الدین تیمی
نام پدر	محمد
ولادت	725ق
محل تولد	قاهره
رحلت	786ق
مدفن	قاهره
مذهب	شافعی
پیشه	کاتب
اطلاعات علمی
مشایخ	یوسف دَلّاصی
برخی آثار	تثقیف التعریف

اِبنِ‌ ناظِرُ الْجَیْش، تقی‌الدین عبدالرحمن‌ بن ‌محمد بن ‌یوسف تیمی (725 -786ق/1325-1384م)، قاضی، ادیب و کاتب شافعی مذهب دربار ممالیک مصر.

محل ولادت

او در قاهره زاده شد.

نسب

پدرش قاضی محب‌الدین محمد(697-778ق/1298-1376م) که به صفات نیک و مکارم اخلاق شهرت داشت، ناظر سپاه مصر بود و در مدرسه منصوریه نیز تدریس می‌کرد. وی بر کتب التسهیل و التلخیص شروحی نوشته و کتاب تمهید القواعد را تألیف کرده که نسخه‌ای خطی از آن در رباط موجود است.

تحصیلات

عبدالرحمن تحصیلات خود را ابتدا نزد پدر آغاز کرد. سپس از یوسف دَلّاصی حدیث شنید و خود نیز به روایت آن پرداخت.

مناصب

عبدالرحمن پس از فوت پدر به جای او نشست و ناظرالجیش شد. در 779ق از مقام خویش عزل گردید و بار دیگر در 780ق به آن مقام گمارده شد، اما باز در 786ق برکنار شد. گویند سبب عزل وی آن بود که در دادن اقطاع به فردی از قبیله آل فضل زیاده‌روی کرده بود. از این‌رو، سلطان ظاهر برقوق سخت بر وی خشم گرفت و و با دوات بر سر وی کوفت و دستور داد تا او را 300 ضربه تازیانه زنند و جبه قضا و دواتش را بستانند. وی 3 روز پس از این ماجرا وفات یافت. گویند سلطان از کار خود سخت پشیمان گشت.

وفات

عبدالرحمن در سال 786ق وفات یافت و او را در آرامگاه پدرش، واقع در خارج باب‌البَرْقیه در قاهره به خاک سپردند. مرگ دلخراش او مصریان را سخت اندوهناک کرد و شهاب‌الدین احمد بن ‌عطار در رثای او قصیده‌ای سرود.

آثار

شهرت قاضی عبدالرحمن شهرت خود را مدیون کتاب دستور او با عنوان تثقیف التعریف است که خود تکمله‌ای بر کتاب التعریف بالمصطلح الشریف یا عرف التعریف نوشته‌ی فضل‌اللّه عدوی عمری است. وی در مقدمه‌ی کتاب تصریح می‌کند که آن را برای پسرش احمد مصری که کاتب الدرج الشریف (کاتب طومارها و نامه‌های حکومتی و دیوانی) بوده، تألیف کرده است. قلقشندی در صبح الاعشی به بحث درباره‌ی این کتاب پرداخته، اظهار می‌دارد که کتاب خود را براساس دو کتاب التعریف ابن ‌فضل ‌اللّه و التثقیف ابن ‌ناظر الجیش نوشته و سپس موضوع‌هایی را که در آنها نبوده، به کتاب خود افزوده است. وی اضافه می‌کند که این دو کتاب دستور مکمل یکدیگرند و با داشتن یکی از آن دو، از دیگری بی‌نیاز نمی‌توان بود علاوه بر این، وی در جای‌جای کتاب، به مقایسۀ این دو دستور و کتب مشابه دیگر پرداخته و محسنات و عیوب هریک را برشمرده است. این اثر که به گفته مؤلف دربرگیرنده نامه‌های حکومتی است، در 778ق به اتمام رسیده است و علاوه بر آنچه گفته شد، شامل اطلاعاتی دربارۀ تاریخچه و وضع شهرها، ولایات، قلعه‌ها، عاملان، والیان، حکام، سلاطین، علما و اسامی آنان است و مؤلف در آن از الفاظ و مدارج و رتبه‌های کارگزاران، قبایل و سران آنها، نحوه مکاتبه با هریک از ایشان، همراه با صفات و مدایح و القاب و ادعیه و عناوین مناسب با حال و مقام مخاطبان، همچنین از نوع اوراق نامه‌ها و نشان‌ها و علائم روی آنها و قطع نامه‌ها و انواع قلم و نیز از قسم نامه‌ها، امان نامه‌ها و صلح‌نامه‌ها، به تفصیل سخن رانده است. ابن ‌ناظر الجیش در کتاب خود همچنین به طول و عرض جغرافیایی شهرها اشاره کرده و مساجد، بازارها، باغها، حمامها و آب و هوای هر ناحیه را ذکر کرده و از مکاتبات با بلاد ایران، شام، حلب، ترکمان، بلاد غرب و ملوک کفر از جمله روم نمونه‌هایی آورده است. همه مطالب کتاب تثقیف که به برخی از آنها اشاره شد، مانند کتاب التعریف دارای 7 بخش است. از این اثر چهار نسخه خطی بر جای مانده است. این کتاب توسط الدارالمصریه اللبنانیه در قاهره به چاپ رسیده است..

منابع مقاله

ظفری، ناهید، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.