لمحات من البلاغة

لمحات من البلاغة
پدیدآوران	مومنی، محمد امین (نويسنده) فتوحی، محمود (سایر)
سال نشر	1397ش
چاپ	3
شابک	‎978-600-7550-48-9
موضوع	زبان عربی - معانی و بیان - راهنمای آموزشی - زبان عربی - معانی و بیان - آزمونها و تمرینها (عالی) - زبان عربی - بدیع
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

لمحات من البلاغة، تألیف محمدامین مؤمنی (متولد 1364) و اشراف محمد الفتوحی، در موضوع علم بلاغت که به جهت تدریس در حوزه‌های علمیه تدوین شده است.

ساختار

این کتاب از مقدمه و سه باب تشکیل شده است. در مقدمه دو درس، باب اول هفده درس، باب دوم هفت درس، و در باب پایانی دو درس آمده است. باب اول کتاب شش فصل و باب دوم سه فصل دارد.

گزارش محتوا

در ابتدای کتاب طی دو درس، ماهیت بلاغت و اهمیت و فواید آن و نیز فصاحت و بلاغت توضیح داده شده است.

نویسنده در درس اول می‌گوید: هر كلام و جمله‌ای كه در زبان عربى به كار مى‌رود دارى يكى از جهات زير مى‌باشد.

1. شناختن معناى ماده الفاظ مفرد (منظور از ماده، اجزاى تشكيل‌دهنده آن لفظ مفرد مى‌باشد) اين جهت در علم لغت بحث مى‌شود.
2. شناختن معناى هيئت و ساختار ظاهرى آن الفاظ مفرد و صيغه آن‌ها. اين جهت در علم صرف بحث مى‌شود.
3. شناختن نقش الفاظ مفرد و الفاظ مركب و جملات از اين جهت كه نوع اعراب و نقش آن الفاظ يا جملات را بشناسيم كه بررسى اين جهت در علم نحو است.
4. شناختن خصوصياتى كه بر الفاظ تشكيل‌دهنده كلام عارض مى‌شود. به‌عنوان‌مثال: غرض متكلم از تأخير يا تقديم لفظ. در علم معانى درباره آن بحث مى‌شود.
5. شناختن اينكه معناى مورد قصدِ متكلم تا چه حد واضح و روشن است و اينكه تا چه مقدار و به چه كيفيتى كلام متكلم، دلالت بر مقصودش دارد. از اين مقوله در علم هيئت بحث مى‌شود.
6. شناختن جهات جمال و زيبايى لفظى يا معنوى در جمله و شناخت نيكويى‌هاى كلام. مثل ختم كردن آيه‌اى از قرآن با آنچه مناسب ختم كردن در ساير آيات قرآن است. در علم بديع از اين جهت بحث مى‌شود.

مطالب کتاب از سه باب تشکیل شده است: باب اول به علم معانی اختصاص یافته که در آن بحث از خبر و انشاء و اغراض و اقسام آن دو؛ اطلاق و تقیید و اغراض آن دو؛ احوال اجزاء کلام همچون اسمیه، فعلیه، ذکر و حدف، تنکیر و تعریف، و احوال اختصاصی مسند و مسندالیه؛ قصر و روش و انواع و اغراضش؛ فصل و وصل و مواضع و اغراضش؛ ایجاز و اطناب و مساوات و انواع و اقسامش و هدف از آن، انجام شده است.

در فصل پایانی این بخش از کتاب، سه مبحث ایجاز، اطناب و مساوات توضیح داده می‌شود.

نویسنده این مبحث کتاب را چنین دسته‌بندی می‌کند:

معنايى كه متكلم قصد مى‌كند، آن را به مخاطب برساند، با سه شيوه است:

1. مساوات: لفظ و معنا مساوى هستند.
2. لفظ ناقص از معنا است. اين قسم دو صورت دارد:
   1. لفظ وافى مراد متكلم است. يعنى مراد متكلم را مى‌رساند. اين صورت ايجاز ناميده مى‌شود.
   2. لفظ وافى مراد متكلم نمى‌باشد.
3. لفظ زائد از معنا است. اين قسم دو صورت دارد:
   1. زيادت به‌خاطر فايده‌اى است. اين شيوه اطناب ناميده مى‌شود.
   2. زيادت به‌خاطر فايده‌اى نمى‌باشد.

ایشان پس از این تقسیم‌بندی منظم، می‌گوید دو قسم از این پنج قسم، قابل‌استفاده نیست و برای آن سه قسم باقیمانده توضیحات لازم را ارائه می‌دهد.

مباحث علم بیان طی سه فصل، تشبیه، مجاز و کنایه، و ارکان و اقسام و نیز مراتب و اغراض این سه مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از مباحث این باب از کتاب، مجاز است.

مجاز دو قسم دارد:

1. مجاز عقلى: در نسبت جارى مى‌شود (به‌كار مى‌رود). مثل نسبت دادن مكر (نيرنگ) به شب و روز در آيه شريفه مَكْرُ اللَّيْلِ‌ وَ النَّهٰارِ إِذْ تَأْمُرُونَنٰا (سبأ: 33)
2. مجاز لغوى: در لفظى است كه آن لفظ در غير از معنايى كه براى آن وضع شده است (معناى مجازى) به كار مى‌رود به‌خاطر علاقه و ارتباطى كه بين دو معنا (معناى حقيقى و مجازى) است و قرينه‌اى وجود دارد كه مانع مى‌شود از اينكه معناى موضوع له (معناى حقيقى) اراده شود که دارای دو شرط است... .

نویسنده مباحث سومین باب کتاب یعنی علم بدیع را طی دو فصل محصنات معنویه و لفظیه را به‌صورت خیلی مختصر توضیح داده است.

وضعیت کتاب

آدرس آیات در متن، و آدرس روایات و دیگر منابع به همراه توضیح برخی از مطالب کتاب در پاورقی آمده است.

فهرست محتویات در آغاز و فهرست مصادر در پایان کتاب ذکر شده است

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب